array:25 [
  "pii" => "S0014256519302449"
  "issn" => "00142565"
  "doi" => "10.1016/j.rce.2019.10.001"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
  "aid" => "1743"
  "copyright" => "Elsevier España, S.L.U. and Sociedad Española de Medicina Interna (SEMI)"
  "copyrightAnyo" => "2019"
  "documento" => "article"
  "crossmark" => 1
  "subdocumento" => "fla"
  "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:409-16"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => false
    "ES2" => false
    "LATM" => false
  ]
  "gratuito" => false
  "lecturas" => array:2 [
    "total" => 4
    "formatos" => array:2 [
      "HTML" => 3
      "PDF" => 1
    ]
  ]
  "Traduccion" => array:1 [
    "en" => array:19 [
      "pii" => "S2254887420300278"
      "issn" => "22548874"
      "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.10.008"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
      "aid" => "1743"
      "copyright" => "Elsevier España, S.L.U. and Sociedad Española de Medicina Interna (SEMI)"
      "documento" => "article"
      "crossmark" => 1
      "subdocumento" => "fla"
      "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:409-16"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => false
        "ES2" => false
        "LATM" => false
      ]
      "gratuito" => false
      "lecturas" => array:1 [
        "total" => 0
      ]
      "en" => array:13 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original article</span>"
        "titulo" => "Comorbidity in patients with type 2 diabetes mellitus and heart failure with preserved ejection fraction&#46; Cluster analysis of the RICA registry&#46; Opportunities for improvement"
        "tienePdf" => "en"
        "tieneTextoCompleto" => "en"
        "tieneResumen" => array:2 [
          0 => "en"
          1 => "es"
        ]
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "409"
            "paginaFinal" => "416"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "es" => array:1 [
            "titulo" => "Comorbilidad en pacientes con diabetes mellitus tipo 2 e insuficiencia card&#237;aca con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada&#46; An&#225;lisis de clusters del registro RICA&#46; Oportunidades de mejora"
          ]
        ]
        "contieneResumen" => array:2 [
          "en" => true
          "es" => true
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "resumenGrafico" => array:2 [
          "original" => 0
          "multimedia" => array:8 [
            "identificador" => "fig0015"
            "etiqueta" => "Figure 3"
            "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
            "mostrarFloat" => true
            "mostrarDisplay" => false
            "figura" => array:1 [
              0 => array:4 [
                "imagen" => "gr3.jpeg"
                "Alto" => 873
                "Ancho" => 2335
                "Tamanyo" => 131458
              ]
            ]
            "detalles" => array:1 [
              0 => array:3 [
                "identificador" => "at0015"
                "detalle" => "Figure "
                "rol" => "short"
              ]
            ]
            "descripcion" => array:1 [
              "en" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Dendrogram resulting from the agglomerative hierarchical analysis&#46; A&#41;&#8239;Resulting schematic dendrogram&#44; with the degrees of significance by comorbidity&#46; The bootstrap probability &#40;BP&#41; is in green&#44; and the approximately unbiased probability &#40;AU&#41; is in red&#46; B&#41;&#8239;Dendrogram resulting from the analysis&#46; The chosen clusters are marked in color&#46;</p> <p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Abbreviations&#58; BMI&#44; body mass index&#59; eGFR&#44; estimated glomerular filtration rate&#59; Hb&#44; hemoglobin&#59; SBP&#44; systolic blood pressure&#46;</p>"
            ]
          ]
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "J&#46;C&#46; Ar&#233;valo Lorido, J&#46; Carretero G&#243;mez, R&#46; G&#243;mez Huelgas, R&#46; Quir&#243;s L&#243;pez, M&#46;F&#46; D&#225;vila Ramos, A&#46; Serrado Iglesias, F&#46; Ruiz Laiglesia, A&#46; Gonz&#225;lez Franco, J&#46;M&#46; Cepeda Rodrigo, M&#46; Montero-P&#233;rez-Barquero"
            "autores" => array:10 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;C&#46;"
                "apellidos" => "Ar&#233;valo Lorido"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;"
                "apellidos" => "Carretero G&#243;mez"
              ]
              2 => array:2 [
                "nombre" => "R&#46;"
                "apellidos" => "G&#243;mez Huelgas"
              ]
              3 => array:2 [
                "nombre" => "R&#46;"
                "apellidos" => "Quir&#243;s L&#243;pez"
              ]
              4 => array:2 [
                "nombre" => "M&#46;F&#46;"
                "apellidos" => "D&#225;vila Ramos"
              ]
              5 => array:2 [
                "nombre" => "A&#46;"
                "apellidos" => "Serrado Iglesias"
              ]
              6 => array:2 [
                "nombre" => "F&#46;"
                "apellidos" => "Ruiz Laiglesia"
              ]
              7 => array:2 [
                "nombre" => "A&#46;"
                "apellidos" => "Gonz&#225;lez Franco"
              ]
              8 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;M&#46;"
                "apellidos" => "Cepeda Rodrigo"
              ]
              9 => array:2 [
                "nombre" => "M&#46;"
                "apellidos" => "Montero-P&#233;rez-Barquero"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "en"
      "Traduccion" => array:1 [
        "es" => array:9 [
          "pii" => "S0014256519302449"
          "doi" => "10.1016/j.rce.2019.10.001"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => false
            "ES2" => false
            "LATM" => false
          ]
          "gratuito" => false
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "es"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302449?idApp=WRCEE"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2254887420300278?idApp=WRCEE"
      "url" => "/22548874/0000022000000007/v2_202010040643/S2254887420300278/v2_202010040643/en/main.assets"
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:19 [
    "pii" => "S0014256519302966"
    "issn" => "00142565"
    "doi" => "10.1016/j.rce.2019.11.003"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
    "aid" => "1768"
    "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:417-25"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => false
      "ES2" => false
      "LATM" => false
    ]
    "gratuito" => false
    "lecturas" => array:2 [
      "total" => 1
      "HTML" => 1
    ]
    "es" => array:13 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">ORIGINAL</span>"
      "titulo" => "Adecuaci&#243;n e impacto pron&#243;stico del tratamiento de las exacerbaciones graves de la enfermedad pulmonar obstructiva cr&#243;nica"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:2 [
        0 => "es"
        1 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "417"
          "paginaFinal" => "425"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Adequacy and prognostic impact of treatment for severe exacerbation of chronic obstructive pulmonary disease"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 2826
              "Ancho" => 3339
              "Tamanyo" => 360026
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Curvas de supervivencia &#40;Kaplan-Meier&#41; en la poblaci&#243;n de estudio <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>A&#41;&#59; por servicios &#40;Medicina Interna vs&#46; Neumolog&#237;a&#41; <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>B&#41;&#59; y seg&#250;n la adecuaci&#243;n en el uso de corticoides a los criterios de la gu&#237;a GOLD <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>C&#41; y GesEPOC <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>D&#41;&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "A&#46; Portol&#233;s-Callej&#243;n, R&#46; L&#243;pez-Alfaro, L&#46; Gim&#233;nez-Miranda, M&#46;C&#46; L&#243;pez-R&#237;os, J&#46;M&#46; Varela-Aguilar, E&#46; Calder&#243;n, F&#46;J&#46; Medrano"
          "autores" => array:7 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "A&#46;"
              "apellidos" => "Portol&#233;s-Callej&#243;n"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "R&#46;"
              "apellidos" => "L&#243;pez-Alfaro"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "L&#46;"
              "apellidos" => "Gim&#233;nez-Miranda"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "M&#46;C&#46;"
              "apellidos" => "L&#243;pez-R&#237;os"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;M&#46;"
              "apellidos" => "Varela-Aguilar"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "E&#46;"
              "apellidos" => "Calder&#243;n"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "F&#46;J&#46;"
              "apellidos" => "Medrano"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2254887420300795"
        "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.11.011"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => false
          "ES2" => false
          "LATM" => false
        ]
        "gratuito" => false
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2254887420300795?idApp=WRCEE"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302966?idApp=WRCEE"
    "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302966/v1_202009260731/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:19 [
    "pii" => "S0014256519302255"
    "issn" => "00142565"
    "doi" => "10.1016/j.rce.2019.08.005"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
    "aid" => "1727"
    "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:400-8"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => false
      "ES2" => false
      "LATM" => false
    ]
    "gratuito" => false
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:13 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>"
      "titulo" => "Epidemiolog&#237;a y curso cl&#237;nico de la hepatitis A en Cantabria antes y despu&#233;s del brote epid&#233;mico de junio 2016"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:2 [
        0 => "es"
        1 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "400"
          "paginaFinal" => "408"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Epidemiology and clinical course of hepatitis A in Cantabria before and after the epidemic outbreak of June 2016"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 1906
              "Ancho" => 1514
              "Tamanyo" => 208831
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">N&#250;mero de casos de hepatitis A por 100&#46;000 personas-a&#241;o &#40;n&#250;mero total y por g&#233;nero&#41; en Cantabria desde el 1 de enero de 2013 al 19 de septiembre de 2018&#46; La l&#237;nea roja refleja la incidencia correspondiente a la media espa&#241;ola hasta el 2016 por no existir datos oficiales m&#225;s all&#225; de esta fecha&#46; Las barras reflejan la raz&#243;n hombre-mujer en cada a&#241;o en Cantabria&#46; En el a&#241;o 2013 no se pudo calcular por no existir casos en mujeres &#62;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15 a&#241;os&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "J&#46;I&#46; Fortea, M&#46; Fernandez Gonz&#225;lez, L&#46; Samaniego Vega, &#193;&#46; Puente, A&#46; Cuadrado, J&#46; Cabezas, S&#46; Llerena, A&#46; S&#225;ez L&#243;pez, J&#46; Crespo, E&#46; F&#225;brega"
          "autores" => array:10 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;I&#46;"
              "apellidos" => "Fortea"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "M&#46;"
              "apellidos" => "Fernandez Gonz&#225;lez"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "L&#46;"
              "apellidos" => "Samaniego Vega"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "&#193;&#46;"
              "apellidos" => "Puente"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "A&#46;"
              "apellidos" => "Cuadrado"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;"
              "apellidos" => "Cabezas"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "S&#46;"
              "apellidos" => "Llerena"
            ]
            7 => array:2 [
              "nombre" => "A&#46;"
              "apellidos" => "S&#225;ez L&#243;pez"
            ]
            8 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;"
              "apellidos" => "Crespo"
            ]
            9 => array:2 [
              "nombre" => "E&#46;"
              "apellidos" => "F&#225;brega"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S225488741930205X"
        "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.08.005"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => false
          "ES2" => false
          "LATM" => false
        ]
        "gratuito" => false
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S225488741930205X?idApp=WRCEE"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302255?idApp=WRCEE"
    "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302255/v1_202009260731/es/main.assets"
  ]
  "asociados" => array:1 [
    0 => array:19 [
      "pii" => "S0014256520300011"
      "issn" => "00142565"
      "doi" => "10.1016/j.rce.2019.11.011"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
      "aid" => "1781"
      "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
      "documento" => "simple-article"
      "crossmark" => 1
      "subdocumento" => "edi"
      "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:437-8"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => false
        "ES2" => false
        "LATM" => false
      ]
      "gratuito" => false
      "lecturas" => array:2 [
        "total" => 5
        "formatos" => array:2 [
          "HTML" => 3
          "PDF" => 2
        ]
      ]
      "es" => array:10 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">EDITORIAL</span>"
        "titulo" => "Insuficiencia card&#237;aca y diabetes&#44; oportunidades de mejora en el tratamiento a trav&#233;s de la caracterizaci&#243;n de pacientes"
        "tienePdf" => "es"
        "tieneTextoCompleto" => "es"
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "437"
            "paginaFinal" => "438"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "en" => array:1 [
            "titulo" => "Heart failure and diabetes&#44; opportunities for improving treatment through patient characterisation"
          ]
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "es" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "es" => true
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "J&#46;P&#46; Miramontes Gonz&#225;lez, L&#46; P&#233;rez de Isla"
            "autores" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;P&#46;"
                "apellidos" => "Miramontes Gonz&#225;lez"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "L&#46;"
                "apellidos" => "P&#233;rez de Isla"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "es"
      "Traduccion" => array:1 [
        "en" => array:9 [
          "pii" => "S2254887420300291"
          "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.11.004"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => false
            "ES2" => false
            "LATM" => false
          ]
          "gratuito" => false
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "en"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2254887420300291?idApp=WRCEE"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256520300011?idApp=WRCEE"
      "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256520300011/v1_202009260731/es/main.assets"
    ]
  ]
  "es" => array:21 [
    "idiomaDefecto" => true
    "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>"
    "titulo" => "Comorbilidad en pacientes con diabetes mellitus tipo 2 e insuficiencia card&#237;aca con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada&#46; An&#225;lisis de clusters del registro RICA&#46; Oportunidades de mejora"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "409"
        "paginaFinal" => "416"
      ]
    ]
    "autores" => array:2 [
      0 => array:4 [
        "autoresLista" => "J&#46;C&#46; Ar&#233;valo Lorido, J&#46; Carretero G&#243;mez, R&#46; G&#243;mez Huelgas, R&#46; Quir&#243;s L&#243;pez, M&#46;F&#46; D&#225;vila Ramos, A&#46; Serrado Iglesias, F&#46; Ruiz Laiglesia, A&#46; Gonz&#225;lez Franco, J&#46;M&#46; Cepeda Rodrigo, M&#46; Montero-P&#233;rez-Barquero"
        "autores" => array:10 [
          0 => array:4 [
            "nombre" => "J&#46;C&#46;"
            "apellidos" => "Ar&#233;valo Lorido"
            "email" => array:1 [
              0 => "joscarlor@gmail.com"
            ]
            "referencia" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">&#42;</span>"
                "identificador" => "cor0005"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "nombre" => "J&#46;"
            "apellidos" => "Carretero G&#243;mez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
            ]
          ]
          2 => array:3 [
            "nombre" => "R&#46;"
            "apellidos" => "G&#243;mez Huelgas"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
            ]
          ]
          3 => array:3 [
            "nombre" => "R&#46;"
            "apellidos" => "Quir&#243;s L&#243;pez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "aff0015"
              ]
            ]
          ]
          4 => array:3 [
            "nombre" => "M&#46;F&#46;"
            "apellidos" => "D&#225;vila Ramos"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "aff0020"
              ]
            ]
          ]
          5 => array:3 [
            "nombre" => "A&#46;"
            "apellidos" => "Serrado Iglesias"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">e</span>"
                "identificador" => "aff0025"
              ]
            ]
          ]
          6 => array:3 [
            "nombre" => "F&#46;"
            "apellidos" => "Ruiz Laiglesia"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">f</span>"
                "identificador" => "aff0030"
              ]
            ]
          ]
          7 => array:3 [
            "nombre" => "A&#46;"
            "apellidos" => "Gonz&#225;lez Franco"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">g</span>"
                "identificador" => "aff0035"
              ]
            ]
          ]
          8 => array:3 [
            "nombre" => "J&#46;M&#46;"
            "apellidos" => "Cepeda Rodrigo"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">h</span>"
                "identificador" => "aff0040"
              ]
            ]
          ]
          9 => array:3 [
            "nombre" => "M&#46;"
            "apellidos" => "Montero-P&#233;rez-Barquero"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">i</span>"
                "identificador" => "aff0045"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:9 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital de Zafra&#44; Zafra&#44; Badajoz&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "a"
            "identificador" => "aff0005"
          ]
          1 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Complejo Hospitalario Universitario de M&#225;laga&#44; M&#225;laga&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "b"
            "identificador" => "aff0010"
          ]
          2 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Costa del Sol&#44; Marbella&#44; M&#225;laga&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "c"
            "identificador" => "aff0015"
          ]
          3 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Universitario Nuestra Se&#241;ora de la Candelaria&#44; Santa Cruz de Tenerife&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "d"
            "identificador" => "aff0020"
          ]
          4 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Municipal de Badalona&#44; Badalona&#44; Barcelona&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "e"
            "identificador" => "aff0025"
          ]
          5 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Cl&#237;nico Universitario Lozano Blesa&#44; Zaragoza&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "f"
            "identificador" => "aff0030"
          ]
          6 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Universitario Central de Asturias&#44; Oviedo&#44; Asturias&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "g"
            "identificador" => "aff0035"
          ]
          7 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Vega Baja&#44; San Bartolom&#233;-Orihuela&#44; Alicante&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "h"
            "identificador" => "aff0040"
          ]
          8 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; IMIBIC&#47;Hospital Reina Sof&#237;a&#44; Universidad de C&#243;rdoba&#44; C&#243;rdoba&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "i"
            "identificador" => "aff0045"
          ]
        ]
        "correspondencia" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "cor0005"
            "etiqueta" => "&#8270;"
            "correspondencia" => "Autor para correspondencia&#46;"
          ]
        ]
      ]
      1 => array:2 [
        "autoresLista" => ""
        "autores" => array:1 [
          0 => array:1 [
            "colaborador" => "Miembros del Registro RICA"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "titulosAlternativos" => array:1 [
      "en" => array:1 [
        "titulo" => "Comorbidity in patients with type 2 diabetes mellitus and heart failure with preserved ejection fraction&#46; Cluster analysis of the RICA registry&#46; Opportunities for improvement"
      ]
    ]
    "resumenGrafico" => array:2 [
      "original" => 0
      "multimedia" => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 2711
            "Ancho" => 2341
            "Tamanyo" => 297360
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Diagrama de flujo&#46;</p>"
        ]
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0065">Introducci&#243;n</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La insuficiencia card&#237;aca &#40;IC&#41; con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada &#40;ICFEP&#41; es un s&#237;ndrome cl&#237;nico resultante del aumento de la resistencia al llenado del ventr&#237;culo izquierdo durante la di&#225;stole que da lugar a s&#237;ntomas congestivos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0190"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>&#46; Aunque el conocimiento de su fisiopatolog&#237;a se ha venido ampliando en los &#250;ltimos a&#241;os&#44; a&#250;n se desconocen muchos aspectos de la ICFEP&#44; como la utilidad de marcadores consistentes&#44; su patog&#233;nesis en poblaciones espec&#237;ficas o los tratamientos que demuestren beneficios en estos pacientes&#46;</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La ICFEP se considera un proceso heterog&#233;neo con m&#250;ltiples fenotipos<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0195"><span class="elsevierStyleSup">2&#44;3</span></a>&#44; algunos de ellos relacionados con las comorbilidades subyacentes&#46; Entre estas comorbilidades&#44; la diabetes mellitus tipo<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 &#40;DM2&#41; es una de las m&#225;s importantes&#59; est&#225; presente en aproximadamente el 45&#37; de estos pacientes&#44; y esta prevalencia se incrementa en los casos de nuevo diagn&#243;stico de ICFEP<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0205"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a>&#46; Adem&#225;s&#44; la presencia de DM2 se asocia a un incremento del riesgo de morbimortalidad en pacientes con ICFEP&#44; aunque en menor grado que en pacientes con IC y fracci&#243;n de eyecci&#243;n reducida &#40;ICFER&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a>&#46; Un problema a&#241;adido es que los pacientes con DM2 e ICFEP presentan a menudo otras comorbilidades&#44; como hipertensi&#243;n arterial&#44; dislipemia&#44; obesidad&#44; enfermedad pulmonar obstructiva cr&#243;nica &#40;EPOC&#41; o fibrilaci&#243;n auricular&#44; que tambi&#233;n influyen en el pron&#243;stico<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0215"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#46; Se est&#225; tratando de analizar en qu&#233; medida estas comorbilidades influyen en la ICFEP&#44; determinando c&#243;mo se agrupan dichas comorbilidades en diversos fenotipos sobre los que se podr&#237;a intervenir para conseguir una mejor&#237;a cl&#237;nica y pron&#243;stica de estos pacientes<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0195"><span class="elsevierStyleSup">2&#44;6&#44;7</span></a>&#46; Sin embargo&#44; las cohortes existentes de pacientes con ICFEP son escasas y la DM2 suele incluirse como una comorbilidad m&#225;s en los an&#225;lisis&#46;</p><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Nuestro objetivo en el presente estudio es describir los diversos fenotipos de comorbilidades asociadas&#44; tanto cardiovasculares como no cardiovasculares&#44; que pueden presentarse en los pacientes con ICFEP y DM2&#46; Nuestra hip&#243;tesis es que la ICFEP con DM2 es una entidad heterog&#233;nea en base a las comorbilidades acompa&#241;antes&#44; sobre la que se pueden establecer diversos conglomerados &#40;clusters&#41; de comorbilidades que sirvan de punto de partida para investigar y tratar de una forma m&#225;s precisa a estos pacientes&#46;</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0070">Material y m&#233;todos</span><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los pacientes se reclutaron a partir del Registro Nacional de Insuficiencia Card&#237;aca &#40;RICA&#41;&#44; perteneciente al Grupo de Trabajo de Insuficiencia Card&#237;aca y Fibrilaci&#243;n Auricular de la Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;&#46; Este registro es multic&#233;ntrico&#44; prospectivo y se mantiene activo desde el a&#241;o 2008&#46; Incluye&#44; de forma &#250;nica y consecutiva&#44; a pacientes mayores de 50<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>a&#241;os con diagn&#243;stico de IC al alta hospitalaria por IC descompensada o de nueva aparici&#243;n&#44; seg&#250;n las gu&#237;as europeas de Cardiolog&#237;a vigentes en cada momento<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0225"><span class="elsevierStyleSup">8</span></a>&#46; Estos pacientes&#44; una vez incluidos&#44; son seguidos durante un a&#241;o&#46; El presente an&#225;lisis recoge los datos de pacientes incluidos desde mazo de 2008 hasta mayo de 2017&#46; En este tiempo se han publicado diversos an&#225;lisis surgidos desde el registro<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0230"><span class="elsevierStyleSup">9&#44;10</span></a>&#46;</p><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El protocolo del registro fue aprobado por el comit&#233; &#233;tico del Hospital Universitario Reina Sof&#237;a de C&#243;rdoba&#44; y todos los pacientes han de firmar un consentimiento informado previamente a su inclusi&#243;n en el registro&#46; Los datos se recogen a partir de una p&#225;gina web &#40;<a href="http://www.registrorica.org/">www&#46;registrorica&#46;org</a>&#41; que contiene la base de datos y a la que se accede a trav&#233;s de claves personalizadas&#46;</p><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el presente an&#225;lisis se incluyeron de manera exclusiva los pacientes con una fracci&#243;n de eyecci&#243;n del ventr&#237;culo izquierdo &#40;FEVI&#41; mayor o igual al 50&#37;&#44; excluyendo a los pacientes con IC secundaria a valvulopat&#237;as &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig&#46; 1</a>&#41;&#46; Se han utilizado datos procedentes de antecedentes personales&#44; de exploraci&#243;n f&#237;sica &#40;presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#44; peso y talla&#41; y anal&#237;ticos &#40;hemoglobina&#44; estimaci&#243;n del filtrado glomerular &#91;eGFR&#93; por la f&#243;rmula MDRD&#44; hemoglobina glucosilada &#91;HbA1c&#93; y p&#233;ptidos natriur&#233;ticos&#41;&#46; La evaluaci&#243;n de la FEVI se realiz&#243; mediante ecocardiograma<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2D&#46;</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">De la muestra total de pacientes con ICFEP se seleccionaron los pacientes con diagn&#243;stico de DM2&#44; bas&#225;ndose en los antecedentes del paciente o si este estaba tomando tratamiento con agentes antidiab&#233;ticos&#46; Se excluyeron del an&#225;lisis los pacientes que no tuvieran completas las variables a estudiar&#44; los que no completaron el seguimiento y los que fallecieron durante la hospitalizaci&#243;n&#46;</p><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Una vez obtenida la muestra final&#44; la poblaci&#243;n se subdividi&#243; en funci&#243;n del n&#250;mero de clusters de comorbilidad obtenidos en el an&#225;lisis estad&#237;stico&#46;</p><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El objetivo primario del estudio fue describir las caracter&#237;sticas de cada cluster de comorbilidades y las diferencias existentes entre dichos clusters&#46;</p><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0075">An&#225;lisis estad&#237;stico</span><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para la obtenci&#243;n de los clusters utilizamos el an&#225;lisis aglomerativo jer&#225;rquico con el m&#233;todo de Ward&#44; usando la funci&#243;n <span class="elsevierStyleItalic">hclust</span> del programa estad&#237;stico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>R &#40;versi&#243;n 3&#46;5&#46;1&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0240"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>&#46; Este estudio contempla el an&#225;lisis de pacientes que comparten caracter&#237;sticas similares basadas en las variables referidas&#44; que se van agrupando de forma puntual &#40;inicialmente habr&#237;a tantos grupos como individuos&#41;&#44; construyendo progresivamente una jerarqu&#237;a de los grupos&#44; en nuestro caso de una forma ascendente&#44; es decir&#44; cada observaci&#243;n comienza en su propio grupo y los pares de grupos son mezclados mientras uno sube en le jerarqu&#237;a&#46; Esto permite la construcci&#243;n de un &#225;rbol de clasificaci&#243;n &#40;dendrograma&#41;&#46; Las variables pre-especificadas para realizar el an&#225;lisis se han escogido en base a su disponibilidad en el registro&#44; a estudios previos y a la experiencia cl&#237;nica&#44; y fueron&#58; a&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>variables cualitativas dicot&#243;micas &#40;EPOC&#44; dislipemia&#44; hepatopat&#237;a y demencia&#41;&#44; a las que se adjudic&#243; el valor<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 cuando estaban presentes y 0 cuando estaban ausentes&#59; b&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>variables cualitativas no dicot&#243;micas&#44; como el ictus &#40;ausente<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0&#44; accidente isqu&#233;mico transitorio &#91;AIT&#93;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; ictus hemorr&#225;gico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#44; ictus cardioemb&#243;lico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#44; ictus aterotromb&#243;tico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41; y las arritmias &#40;ritmo sinusal<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0&#44; flutter&#47;fibrilaci&#243;n auricular<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; bloqueo auriculoventricular<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#44; otras<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#41;&#44; y c&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>variables cuantitativas &#40;presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#44; &#237;ndice de masa corporal &#91;IMC&#93;&#44; eGFR y hemoglobina&#41;&#44; que se analizaron seg&#250;n su valor num&#233;rico&#46; Se construy&#243; inicialmente una matriz de &#40;di&#41;similaridad entre las observaciones mediante el m&#233;todo de Kendall usando la funci&#243;n <span class="elsevierStyleItalic">factoextra</span> de R&#44; dado que las variables no son param&#233;tricas&#44; siendo el nivel de color proporcional al valor de similaridad entre las observaciones&#58; si es rojo&#44; la distancia entre las variables es<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0 &#40;alta similaridad&#41;&#59; si es verde&#44; la distancia es alta &#40;baja similaridad&#41; &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0010">fig&#46; 2</a>&#41;&#46; Una vez obtenido el dendrograma&#44; para escoger los clusters m&#225;s adecuados se utilizaron t&#233;cnicas de remuestreo mediante bootstrap &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#46;000&#41; con la funci&#243;n <span class="elsevierStyleItalic">pvclust</span> de R<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0245"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a>&#46; Para cada potencial cluster se calcul&#243; el valor de probabilidad del bootstrap &#40;<span class="elsevierStyleItalic">bootstrap probability</span> &#91;BP&#93;&#41;&#44; que se corresponde con la frecuencia con la que el mismo cluster es detectado en los diferentes remuestreos&#46; De la misma forma&#44; para cada cluster se calcularon los valores de probabilidad aproximada sin sesgos &#40;<span class="elsevierStyleItalic">approximately unbiased probability</span> &#91;AU&#93;&#41;&#46; Los clusters con un AU del 95&#37; se consideraron fuertemente respaldados por los datos&#46; Ha sido en base a los mayores valores posibles de BP y AU &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0015">fig&#46; 3</a>A&#41; que se han escogido los cuatro grupos del presente estudio&#46; Una vez obtenidos los grupos y clasificados los pacientes seg&#250;n los mismos&#44; las variables cualitativas se expresaron mediante el n&#250;mero absoluto y porcentaje y se compararon mediante chi cuadrado&#46; Las variables cuantitativas se expresaron mediante su mediana y rango intercuart&#237;lico&#44; compar&#225;ndose mediante Kruskal-Wallis por ser variables no param&#233;tricas &#40;analizado con Saphiro-Wilk&#41;&#46; Un valor de p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0&#44;05 se consider&#243; significativo&#46; El an&#225;lisis se realiz&#243; igualmente con el programa<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>R &#40;versi&#243;n 3&#46;5&#46;1&#41;&#46;</p><elsevierMultimedia ident="fig0010"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="fig0015"></elsevierMultimedia></span></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0080">Resultados</span><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Un total de 1&#46;934 pacientes presentaban ICFEP&#44; de los cuales 907 &#40;46&#44;9&#37;&#41; ten&#237;an DM2 &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig&#46; 1</a>&#41;&#46; La edad media fue de 78&#44;5 &#40;7&#44;7&#41; a&#241;os&#44; con predominio del sexo femenino &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>552&#44; 60&#44;9&#37;&#41;&#46; La FEVI media fue de 61&#44;1 &#40;7&#44;9&#41; &#37; y el eGFR medio fue de 55&#44;6 &#40;26&#44;6&#41; ml&#47;min&#47;1&#44;73<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#46; Las comorbilidades m&#225;s prevalentes fueron la dislipemia &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>601&#44; 66&#44;3&#37;&#41;&#44; la fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>522&#44; 57&#44;5&#37;&#41; y la EPOC &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>217&#44; 23&#44;9&#37;&#41;&#46;</p><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El dendrograma resultante del an&#225;lisis de clusters se muestra en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0015">figura 3</a>B&#46; Se construyeron 4 clusters cuyas caracter&#237;sticas se muestran en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a> y en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0020">figura 4</a>&#46; Como se puede observar&#44; el cluster n&#250;mero<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>201&#44; 22&#44;2&#37;&#41; inclu&#237;a a pacientes con elevado riesgo cardiovascular sin arritmia &#40;solo un 1&#37; presentaban fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter&#41;&#44; predominando las mujeres con presi&#243;n arterial sist&#243;lica &#40;PAS&#41; elevada&#44; dislipemia y un elevado porcentaje de ictus aterotromb&#243;ticos&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="fig0020"></elsevierMultimedia><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El cluster n&#250;mero 2 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>303&#44; 33&#44;4&#37;&#41; inclu&#237;a pacientes de mayor edad&#44; igualmente con predominio del sexo femenino&#44; metab&#243;licamente m&#225;s sanos &#40;sin dislipemia y con PAS m&#225;s baja&#41; y con una tasa de fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter superior al 50&#37;&#46;</p><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El cluster n&#250;mero 3 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>140&#44; 15&#44;4&#37;&#41; inclu&#237;a pacientes mayoritariamente varones&#44; con EPOC&#44; dislipemia y hepatopat&#237;a&#46; Aunque la presencia de fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter fue del 58&#44;6&#37;&#44; este cluster registr&#243; la menor tasa de enfermedad cerebrovascular&#46;</p><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por &#250;ltimo&#44; el cluster n&#250;mero 4 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>263&#44; 29&#44;0&#37;&#41; fue similar al n&#250;mero<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; pero con mucha m&#225;s presencia de fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter &#40;93&#44;9&#37;&#41;&#44; de AIT &#40;7&#44;2&#37;&#41; y de ictus cardioemb&#243;licos &#40;3&#44;4&#37;&#41;&#46;</p><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aunque no se encontraron diferencias significativas relacionadas respecto al IMC&#44; los clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; 3 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4 inclu&#237;an pacientes obesos &#40;IMC<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#62;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>30<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>kg&#47;m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#41;&#44; mientras que el cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 inclu&#237;a a pacientes con sobrepeso &#40;IMC entre 25 y 30<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>kg&#47;m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#41;&#46;</p></span><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0085">Discusi&#243;n</span><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Atendiendo a nuestros resultados&#44; definimos cuatro clusters de pacientes con ICFEP y DM2&#44; en base a las comorbilidades asociadas&#46; Existen dos grupos de pacientes &#40;clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41;&#44; con predominio del sexo femenino&#44; donde predominaban los factores de riesgo vascular&#44; que se diferenciaban entre ellos por la presencia o ausencia de fibrilaci&#243;n&#47;flutter auricular&#46; En un tercer grupo &#40;cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#41;&#44; de predominio masculino&#44; predomin&#243; la enfermedad respiratoria y la afectaci&#243;n hep&#225;tica&#46; Un &#250;ltimo grupo &#40;cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#41; englob&#243; a pacientes de mayor edad&#44; predominantemente mujeres&#44; con una elevada proporci&#243;n de fibrilaci&#243;n&#47;flutter auricular&#46; Un hecho com&#250;n a todos los grupos fue la presencia de sobrepeso u obesidad&#46;</p><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La identificaci&#243;n de fenotipos de ICFEP y DM2 con diferentes clusters de comorbilidad permitir&#237;a valorar la pertinencia de abordajes diferenciados en estos grupos concretos de pacientes&#44; en aras de obtener un mayor beneficio terap&#233;utico&#46;</p><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Trat&#225;ndose de pacientes con DM2 e IC&#44; la primera opci&#243;n que emerge como tratamiento son los inhibidores del cotransportador SGLT2 &#40;SGLT2i&#41;&#46; Esta familia de f&#225;rmacos ha demostrado reducci&#243;n de la morbimortalidad cardiovascular&#44; con una marcada disminuci&#243;n de las hospitalizaciones por IC y protecci&#243;n renal en pacientes con DM2 de alto riesgo cardiovascular<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0250"><span class="elsevierStyleSup">13</span></a>&#46; Actualmente est&#225;n en marcha ensayos cl&#237;nicos espec&#237;ficos con SGLT2i en pacientes con ICFEP&#46; Aunque las hip&#243;tesis sobre los mecanismos por los que los SGLT2i ejercen su beneficio cardiorrenal permanecen abiertas&#44; se ha propuesto que la mayor disponibilidad de cuerpos cet&#243;nicos utilizables por el coraz&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0255"><span class="elsevierStyleSup">14</span></a> y su acci&#243;n sobre el intercambiador Na&#47;H&#44; que reducir&#237;a el Na citoplasm&#225;tico y conllevar&#237;a una vasodilataci&#243;n coronaria<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0260"><span class="elsevierStyleSup">15</span></a>&#44; podr&#237;an ser mecanismos implicados&#46; Adem&#225;s&#44; en pacientes con ICFEP los SGLT2i han mostrado tener efectos beneficiosos sobre la funci&#243;n diast&#243;lica y la masa ventricular izquierda<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0265"><span class="elsevierStyleSup">16&#44;17</span></a>&#46;</p><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otra parte&#44; respecto a los clusters 1&#44; 3 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#44; en los que la obesidad es un denominador com&#250;n&#44; se podr&#237;a plantear la posibilidad de incluir en el tratamiento antidiab&#233;tico un an&#225;logo del receptor del glucag&#243;n-like p&#233;ptido-1 &#40;GLP-1ra&#41;&#46; Estos f&#225;rmacos&#44; adem&#225;s de reducir el peso corporal&#44; han demostrado beneficios a nivel cardiovascular &#40;lo que los har&#237;a recomendables en los clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41;&#44; y adem&#225;s podr&#237;an ejercer un efecto positivo sobre la enfermedad pulmonar en los pacientes del cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#44; tal como se ha demostrado en modelos animales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275"><span class="elsevierStyleSup">18</span></a>&#46; En los ensayos cl&#237;nicos de seguridad cardiovascular los GLP-1ra han mostrado un efecto neutro sobre la IC<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0280"><span class="elsevierStyleSup">19&#44;20</span></a>&#44; pero sus efectos sobre el remodelado ventricular&#44; la rigidez arterial y el estr&#233;s oxidativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">21</span></a> los hace potencialmente &#250;tiles en el tratamiento de la ICFEP&#46; Aunque en el estudio LIVE&#44; realizado en pacientes con ICFER&#44; con y sin diabetes&#44; el tratamiento con liraglutida&#44; en comparaci&#243;n con placebo&#44; no mostr&#243; beneficios cl&#237;nicos y s&#237; una mayor tendencia a efectos adversos cardiovasculares<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">22</span></a>&#44; en este mismo ensayo se mostr&#243; un descenso significativo en el ratio E&#47;e&#8217; que confirmar&#237;a esta posible utilidad en el caso de la ICFEP&#46;</p><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los inhibidores de la enzima DPP-4 &#40;iDPP-4&#41; han mostrado efectos dispares sobre la IC&#46; Mientras que sitagliptina y linagliptina en sus respectivos ensayos cl&#237;nicos de seguridad vascular demostraron ser neutros<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0300"><span class="elsevierStyleSup">23&#44;24</span></a>&#44; saxagliptina increment&#243; significativamente el riesgo de hospitalizaciones por IC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0310"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#44; mientras que alogliptina mostr&#243; un incremento no significativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0315"><span class="elsevierStyleSup">26</span></a>&#46; Vildagliptina en el estudio VIVIDD<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a> no mostr&#243; modificaciones en la FEVI&#44; aunque se objetivaron incrementos significativos de los vol&#250;menes telediast&#243;lico y sist&#243;lico del ventr&#237;culo izquierdo&#46; Por otra parte&#44; sitagliptina ha mostrado atenuar el empeoramiento de la disfunci&#243;n diast&#243;lica &#40;ratio E&#47;e&#8217;&#41; en pacientes con DM2<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0325"><span class="elsevierStyleSup">28</span></a>&#46; Los iDPP-4 ofrecen una buena seguridad en poblaciones m&#225;s ancianas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">29</span></a>&#44; lo que favorecer&#237;a su uso en el cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#44; que contiene a los pacientes de m&#225;s edad&#46;</p><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aparte del abordaje de la DM2&#44; estos clusters ofrecen otras oportunidades de personalizaci&#243;n del tratamiento de los pacientes con ICFEP&#46;</p><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aunque las estatinas son los f&#225;rmacos de elecci&#243;n para el tratamiento de la dislipemia en pacientes con DM2<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0335"><span class="elsevierStyleSup">30</span></a>&#44; su papel en la IC resulta controvertido&#46; La inhibici&#243;n de la coenzima Q<span class="elsevierStyleInf">10</span>&#44; el d&#233;ficit de selenio y el aumento de la calcificaci&#243;n arterial son algunos de los posibles mecanismos que podr&#237;an empeorar la IC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0340"><span class="elsevierStyleSup">31</span></a>&#46; En los pacientes de los clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#44; en los que la dislipemia es altamente prevalente&#44; se podr&#237;a considerar el uso de otros f&#225;rmacos hipolipemiantes &#40;ezetimiba o inhibidores de PCSK9&#41; sin esos potenciales efectos adversos&#46;</p><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otro lado&#44; se sabe que la frecuencia card&#237;aca elevada es perjudicial para los pacientes con ICFEP en ritmo sinusal<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0345"><span class="elsevierStyleSup">32</span></a>&#46; Sin embargo&#44; existe controversia sobre la eficacia de los betabloqueantes en la ICFEP&#44; independientemente del ritmo cardiaco &#40;sinusal o fibrilaci&#243;n auricular&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0350"><span class="elsevierStyleSup">33</span></a>&#46; Ivabradina&#44; en un ensayo cl&#237;nico en el que el 75&#37; de los pacientes ten&#237;an adem&#225;s betabloqueantes&#44; demostr&#243; mejorar el control de la frecuencia card&#237;aca en pacientes con ICFEP&#44; sin modificar el patr&#243;n diast&#243;lico &#40;E&#47;e&#8217;&#41; ni el test de la marcha de seis minutos a los 8<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>meses de tratamiento<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0355"><span class="elsevierStyleSup">34</span></a>&#46; En un estudio previo&#44; con un menor porcentaje de pacientes con betabloqueantes y un seguimiento m&#225;s corto&#44; ivabradina demostr&#243; mejorar la capacidad de ejercicio y disminuir las presiones de llenado del ventr&#237;culo izquierdo inducidas por ejercicio en pacientes con ICFEP<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0360"><span class="elsevierStyleSup">35</span></a>&#46; Por ello&#44; podr&#237;a considerarse un tratamiento preferente de la ivabradina en el cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#44; donde los betabloqueantes podr&#237;an perjudicar la evoluci&#243;n de la EPOC&#46; En este mismo cluster&#44; y en pacientes con fibrilaci&#243;n auricular&#44; se podr&#237;a asimismo valorar la utilidad del diltiazem&#44; que ha demostrado aumentar el volumen telediast&#243;lico en pacientes con miocardiopat&#237;a hipertr&#243;fica<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0365"><span class="elsevierStyleSup">36</span></a>&#46;</p><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El presente estudio tiene&#44; no obstante&#44; algunas limitaciones&#46; Los pacientes incluidos pueden no ajustarse a la definici&#243;n actual de ICFEP&#44; dado que algunos fueron incluidos previamente a la publicaci&#243;n de los actuales criterios diagn&#243;sticos&#44; y por tanto no todos los pacientes disponen de medidas concretas en el ecocardiograma ni de p&#233;ptidos natriur&#233;ticos&#46; No hemos incluido en el an&#225;lisis algunas comorbilidades discordantes de la DM2 &#40;p&#46;ej&#46;&#44; depresi&#243;n&#41; que pueden tener un impacto cl&#237;nico significativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0370"><span class="elsevierStyleSup">37</span></a>&#46; Al tratarse de un estudio transversal&#44; no se ha analizado la evoluci&#243;n y las caracter&#237;sticas pron&#243;sticas de cada cluster&#46; Por &#250;ltimo&#44; se trata de un estudio de cohortes&#44; que puede estar sujeto a diferentes sesgos de selecci&#243;n o de aleatorizaci&#243;n&#46;</p><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En conclusi&#243;n&#44; el presente an&#225;lisis describe diferentes grupos de pacientes con ICFEP en funci&#243;n de sus comorbilidades&#44; pudiendo ser un punto de partida para futuras investigaciones que ayuden a definir con mayor precisi&#243;n los diferentes clusters de comorbilidad y permitan realizar un abordaje terap&#233;utico m&#225;s integrador y personalizado que mejore el pron&#243;stico de estos pacientes&#46;</p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0090">Conflicto de intereses</span><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los autores declaran que no existe conflicto de intereses&#46;</p></span></span>"
    "textoCompletoSecciones" => array:1 [
      "secciones" => array:11 [
        0 => array:3 [
          "identificador" => "xres1390428"
          "titulo" => "Resumen"
          "secciones" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "abst0005"
              "titulo" => "Antecedentes y objetivos"
            ]
            1 => array:2 [
              "identificador" => "abst0010"
              "titulo" => "Material y m&#233;todos"
            ]
            2 => array:2 [
              "identificador" => "abst0015"
              "titulo" => "Resultados"
            ]
            3 => array:2 [
              "identificador" => "abst0020"
              "titulo" => "Conclusiones"
            ]
          ]
        ]
        1 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1275656"
          "titulo" => "Palabras clave"
        ]
        2 => array:3 [
          "identificador" => "xres1390429"
          "titulo" => "Abstract"
          "secciones" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "abst0025"
              "titulo" => "Aim"
            ]
            1 => array:2 [
              "identificador" => "abst0030"
              "titulo" => "Material and Methods"
            ]
            2 => array:2 [
              "identificador" => "abst0035"
              "titulo" => "Results"
            ]
            3 => array:2 [
              "identificador" => "abst0040"
              "titulo" => "Conclusions"
            ]
          ]
        ]
        3 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1275655"
          "titulo" => "Keywords"
        ]
        4 => array:2 [
          "identificador" => "sec0005"
          "titulo" => "Introducci&#243;n"
        ]
        5 => array:3 [
          "identificador" => "sec0010"
          "titulo" => "Material y m&#233;todos"
          "secciones" => array:1 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "sec0015"
              "titulo" => "An&#225;lisis estad&#237;stico"
            ]
          ]
        ]
        6 => array:2 [
          "identificador" => "sec0020"
          "titulo" => "Resultados"
        ]
        7 => array:2 [
          "identificador" => "sec0025"
          "titulo" => "Discusi&#243;n"
        ]
        8 => array:2 [
          "identificador" => "sec0030"
          "titulo" => "Conflicto de intereses"
        ]
        9 => array:2 [
          "identificador" => "xack483584"
          "titulo" => "Agradecimientos"
        ]
        10 => array:1 [
          "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
        ]
      ]
    ]
    "pdfFichero" => "main.pdf"
    "tienePdf" => true
    "fechaRecibido" => "2019-06-06"
    "fechaAceptado" => "2019-10-01"
    "PalabrasClave" => array:2 [
      "es" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Palabras clave"
          "identificador" => "xpalclavsec1275656"
          "palabras" => array:3 [
            0 => "Diabetes mellitus"
            1 => "Insuficiencia card&#237;aca con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada"
            2 => "An&#225;lisis cluster"
          ]
        ]
      ]
      "en" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Keywords"
          "identificador" => "xpalclavsec1275655"
          "palabras" => array:3 [
            0 => "Type 2 diabetes mellitus"
            1 => "Heart failure with preserved ejection fraction"
            2 => "Cluster analysis"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "tieneResumen" => true
    "resumen" => array:2 [
      "es" => array:3 [
        "titulo" => "Resumen"
        "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0010">Antecedentes y objetivos</span><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La heterogeneidad de los pacientes con insuficiencia card&#237;aca y fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada &#40;ICFEP&#41; es elevada&#44; por lo que se tiende a agrupar en fenotipos para intervenir con precisi&#243;n&#46; Dentro de estos&#44; los pacientes con diabetes mellitus &#40;DM&#41; mantienen esta heterogeneidad&#46; Nuestro objetivo es describir grupos de pacientes con ICFEP y DM basados en otras comorbilidades&#46;</p></span> <span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0015">Material y m&#233;todos</span><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Los pacientes se reclutan desde el registro nacional de insuficiencia card&#237;aca &#40;RICA&#41;&#46; Se incluyen pacientes con fracci&#243;n de eyecci&#243;n mayor o igual al 50&#37; sin valvulopat&#237;a y con DM&#46; Se realiza un an&#225;lisis aglomerativo jer&#225;rquico con el m&#233;todo de Ward incluyendo las siguientes variables&#58; dislipemia&#44; hepatopat&#237;a&#44; EPOC&#44; demencia&#44; enfermedad cerebrovascular&#44; arritmia&#44; presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#44; &#237;ndice de masa corporal &#40;IMC&#41;&#44; estimaci&#243;n del filtrado glomerular y hemoglobina&#46;</p></span> <span id="abst0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0020">Resultados</span><p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Se incluyen 1&#46;934 pacientes con ICFEP&#44; de los que 907 &#40;46&#44;9&#37;&#41; ten&#237;an DM&#44; con predominio de mujeres &#40;60&#44;9&#37;&#41; y con un IMC de 31&#44;1 &#40;5&#44;9&#41; kg&#47;m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#46; Se obtienen 4 grupos&#58; dos con elevado riesgo vascular &#40;uno con arritmia y otro no&#41;&#44; con 263 pacientes el primero y 201 el segundo&#44; otro con predominio de EPOC &#40;140 pacientes&#41; y un &#250;ltimo grupo de 303 pacientes con m&#225;s edad pero menos comorbilidad&#46;</p></span> <span id="abst0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Conclusiones</span><p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">En nuestros pacientes con ICFEP y DM predomina la obesidad y el sexo femenino&#46; Los cuatro grupos ofrecen oportunidades de tratamiento para mejorar su pron&#243;stico no solo basadas en la utilizaci&#243;n de nuevos f&#225;rmacos antidiab&#233;ticos sino por otras opciones que pueden suponer un punto de partida para nuevas investigaciones&#46;</p></span>"
        "secciones" => array:4 [
          0 => array:2 [
            "identificador" => "abst0005"
            "titulo" => "Antecedentes y objetivos"
          ]
          1 => array:2 [
            "identificador" => "abst0010"
            "titulo" => "Material y m&#233;todos"
          ]
          2 => array:2 [
            "identificador" => "abst0015"
            "titulo" => "Resultados"
          ]
          3 => array:2 [
            "identificador" => "abst0020"
            "titulo" => "Conclusiones"
          ]
        ]
      ]
      "en" => array:3 [
        "titulo" => "Abstract"
        "resumen" => "<span id="abst0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Aim</span><p id="spar0060" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">The heterogeneity of patients with heart failure and preserved ejection fraction &#40;HFpEF&#41; is high&#44; thusthis entity tends to be grouped into phenotypes to act with precision&#46; Within these groups&#44; patients with type 2 diabetes mellitus &#40;T2DM&#41; hold this heterogeneity&#46; Our aim is to describe subgroups of patients with HFpEF and T2DM based on other comorbidities&#46;</p></span> <span id="abst0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Material and Methods</span><p id="spar0065" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Patients were recruited from the national registry of heart failure &#40;RCIA&#41;&#46; Patients with ejection fraction greater than or equal to 50&#37; without valvular disease and with T2DM were included&#46; A hierarchical agglomerative analysis was performed with Ward&#39;s method including the following variables&#58; dyslipidemia&#44; liver disease&#44; Chronic obstructive pulmonary disease &#40;COPD&#41;&#44; dementia&#44; cerebrovascular disease&#44; arrhythmia&#44; systolic blood pressure&#44; body mass index &#40;BMI&#41;&#44; estimation of glomerular filtration and hemoglobin&#46;</p></span> <span id="abst0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Results</span><p id="spar0070" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">1934 patients with ICFEP were included&#44; of which 907 &#40;46&#46;9&#37;&#41; had T2DM with a predominance of women &#40;60&#46;9&#37;&#41; and with a BMI of 31&#46;1 &#40;5&#46;9&#41; Kg &#47; m2&#46; Four groups were obtained&#44; two with high vascular risk &#40;one with arrhythmia and the other without it&#41; with 263 patients the first and 201 the second&#46; A third group had a predominance of COPD &#40;140 patients&#41; and a last group with 303 patients older but with less comorbidity&#46;</p></span> <span id="abst0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Conclusions</span><p id="spar0075" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">In our patients with ICFEP and T2DM&#44; obesity and female sex predominated&#46; All four groups offered treatment chances to improve their prognosis not only based on the use of new antidiabetic drugs but also on other options that may be a starting point for further research&#46;</p></span>"
        "secciones" => array:4 [
          0 => array:2 [
            "identificador" => "abst0025"
            "titulo" => "Aim"
          ]
          1 => array:2 [
            "identificador" => "abst0030"
            "titulo" => "Material and Methods"
          ]
          2 => array:2 [
            "identificador" => "abst0035"
            "titulo" => "Results"
          ]
          3 => array:2 [
            "identificador" => "abst0040"
            "titulo" => "Conclusions"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "apendice" => array:1 [
      0 => array:1 [
        "seccion" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "apendice" => "<p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">&#193;lvarez Rocha P&#46;&#44; Anarte L&#46;&#44; Ar&#233;valo-Lorido J&#46;C&#46;&#44; Cabanes Hern&#225;ndez Y&#46;&#44; Carrascosa S&#46;&#44; Carretero G&#243;mez J&#46;&#44; Cepeda J&#46;M&#46;&#44; Conde-Martel A&#46;&#44; D&#225;vila Ramos M&#46;F&#46;&#44; D&#237;az de Castellv&#237; S&#46;&#44; Epelde F&#46;&#44; Formiga F&#46;&#44; Garc&#237;a Escriv&#225; D&#46;&#44; G&#243;mez Huelgas R&#46;&#44; Gonz&#225;lez Franco A&#46;&#44; Josa Laorden C&#46;&#44; Le&#243;n A&#46;&#44; Ll&#224;cer P&#46;&#44; L&#243;pez-Castellanos G&#46;&#44; Lorente Furi&#243; O&#46;&#44; Manzano L&#46;&#44; Mart&#237;nez Fern&#225;ndez R&#46;&#44; Montero-P&#233;rez-Barquero M&#46;&#44; Ormaechea G&#46;&#44; P&#233;rez-Silvestre J&#46;&#44; Quir&#243;s L&#243;pez R&#46;&#44; Rodr&#237;guez &#193;vila E&#46;E&#46;&#44; Romero Requena J&#46;M&#46;&#44; Rubio Gracia J&#46;&#44; Rugeles Ni&#241;o J&#46;P&#46;&#44; Ruiz Laiglesia F&#46;&#44; Ruiz Ortega R&#46;&#44; Salamanca Bautista M&#46;P&#46;&#44; Serrado Iglesias A&#46;&#44; Soler Rangel M&#46;L&#46;&#44; Su&#225;rez-Pedreira I&#46;&#44; Trull&#224;s J&#46;C&#46;</p>"
            "etiqueta" => "Anexo"
            "titulo" => "Miembros del Registro RICA"
            "identificador" => "sec0035"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "multimedia" => array:5 [
      0 => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 2711
            "Ancho" => 2341
            "Tamanyo" => 297360
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Diagrama de flujo&#46;</p>"
        ]
      ]
      1 => array:7 [
        "identificador" => "fig0010"
        "etiqueta" => "Figura 2"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr2.jpeg"
            "Alto" => 1524
            "Ancho" => 1519
            "Tamanyo" => 400397
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Matriz de similaridad de los clusters realizada mediante el m&#233;todo de Kendall&#46; El nivel de color es proporcional al valor de similaridad entre las observaciones&#58; si es rojo&#44; la distancia entre las variables es 0 &#40;alta similaridad&#41;&#59; si es verde&#44; la distancia es alta &#40;baja similaridad&#41;&#46;</p>"
        ]
      ]
      2 => array:7 [
        "identificador" => "fig0015"
        "etiqueta" => "Figura 3"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr3.jpeg"
            "Alto" => 873
            "Ancho" => 2335
            "Tamanyo" => 131458
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0035" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Dendrograma resultante del an&#225;lisis aglomerativo jer&#225;rquico&#46; A&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Dendrograma esquematizado resultante&#44; con los grados de significaci&#243;n por comorbilidades&#46; En verde&#44; BP <span class="elsevierStyleItalic">&#40;bootstrap probability&#41;</span>&#59; en rojo&#44; AU <span class="elsevierStyleItalic">&#40;approximately unbiased probability&#41;</span>&#46; B&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Dendrograma resultante del an&#225;lisis&#46; En colores se marcan los cluster escogidos&#46;</p> <p id="spar0040" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">eGFR&#58; estimaci&#243;n del filtrado glomerular&#59; HB&#58; hemoglobina&#59; IMC&#58; &#237;ndice de masa corporal&#59; PAS&#58; presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#46;</p>"
        ]
      ]
      3 => array:7 [
        "identificador" => "fig0020"
        "etiqueta" => "Figura 4"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr4.jpeg"
            "Alto" => 1811
            "Ancho" => 2078
            "Tamanyo" => 123052
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Esquema descriptivo de los clusters resultantes&#46;</p>"
        ]
      ]
      4 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0005"
        "etiqueta" => "Tabla 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at1"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0055" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AIT&#58; accidente isqu&#233;mico transitorio&#59; Bloqueo AV&#58; bloqueo auriculoventricular&#59; eGFR&#58; estimaci&#243;n por la f&#243;rmula MDRD del filtrado glomerular&#59; EPOC&#58; enfermedad pulmonar obstructiva cr&#243;nica&#59; FA&#47;flutter&#58; fibrilaci&#243;n o flutter auricular&#59; FEVI&#58; fracci&#243;n de eyecci&#243;n del ventr&#237;culo izquierdo&#59; HbA1c&#58; hemoglobina glucosilada&#59; IMC&#58; &#237;ndice de masa corporal&#59; NT-ProBNP&#58; prohormona N-terminal del p&#233;ptido natriur&#233;tico cerebral&#59; PAS&#58; presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:2 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Variable&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 1&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 2&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 3&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 4&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">N&#250;mero</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">201&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">303&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">263&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Edad</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">78 &#40;12&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">81 &#40;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">78 &#40;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">80 &#40;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0000&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Sexo &#40;masculino&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">55 &#40;27&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">124 &#40;40&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">91 &#40;65&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">85 &#40;32&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;00001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">PAS &#40;mmHg&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">148 &#40;38&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140 &#40;36&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">141 &#40;35&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140 &#40;37&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0005&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">eGFR &#40;MDRD&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">49&#44;2 &#40;35&#44;6&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">51&#44;9 &#40;32&#44;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">54 &#40;32&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">51&#44;7 &#40;35&#44;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;39&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Hemoglobina &#40;g&#47;dl&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;4 &#40;2&#44;5&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;7 &#40;2&#44;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;1 &#40;2&#44;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;5 &#40;2&#44;7&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;62&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">IMC &#40;kg&#47;m</span><span class="elsevierStyleSup"><span class="elsevierStyleItalic">2</span></span><span class="elsevierStyleItalic">&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">30&#44;5 &#40;8&#44;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">29&#44;7 &#40;7&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">31&#44;2 &#40;6&#44;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">30&#44;9 &#40;7&#44;3&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;28&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Dislipemia</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">201 &#40;100&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;0&#44;66&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">135 &#40;96&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">263 &#40;100&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">EPOC</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">77 &#40;25&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140 &#40;100&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Arritmia</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>No&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">199 &#40;99&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">104 &#40;34&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">54 &#40;38&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;0&#44;76&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>FA&#47;flutter&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">191 &#40;63&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">82 &#40;58&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">247 &#40;93&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Bloqueo AV&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5 &#40;1&#44;65&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1 &#40;0&#44;7&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;3&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Otras&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;0&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5 &#40;1&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Ictus</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>No&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">179 &#40;89&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">262 &#40;86&#44;5&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">129 &#40;92&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">214 &#40;81&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;002&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>AIT&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;4&#44;5&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13 &#40;4&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">19 &#40;7&#44;2&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Hemorr&#225;gico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;0&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5 &#40;1&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Cardioemb&#243;lico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8 &#40;2&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;3&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Aterotromb&#243;tico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13 &#40;6&#44;5&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">18 &#40;5&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;1&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">16 &#40;6&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Hepatopat&#237;a</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">12 &#40;5&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">20 &#40;6&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">18 &#40;12&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13 &#40;4&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;02&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Demencia</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8 &#40;3&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">19 &#40;6&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6 &#40;4&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;3&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;4&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">FEVI &#40;&#37;&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;10&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;11&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;10&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;10&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">HbA1c &#40;&#37;&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">7&#44;2 &#40;2&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6&#44;8 &#40;1&#44;3&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">7 &#40;1&#44;6&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6&#44;9 &#40;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;29&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">NT-ProBNP &#40;pg&#47;ml&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1&#46;858 &#40;4&#46;258&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46;785&#44;5 &#40;3&#46;833&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46;942 &#40;5&#46;046&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46;330 &#40;3&#46;848&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;16&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
              "imagenFichero" => array:1 [
                0 => "xTab2387493.png"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0050" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Comparaciones entre los clusters</p>"
        ]
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "identificador" => "bibs0015"
          "bibliografiaReferencia" => array:37 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib0190"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "2013 ACCF&#47;AHA guideline for the management of heart failure&#58; A report of the American College of Cardiology Foundation&#47;American Heart Association Task Force on Practice Guidelines"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "C&#46;W&#46; Yancy"
                            1 => "M&#46; Jessup"
                            2 => "B&#46; Bozkurt"
                            3 => "J&#46; Butler"
                            4 => "D&#46;E&#46; Casey Jr&#46;"
                            5 => "M&#46;H&#46; Drazner"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jacc.2013.05.019"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "62"
                        "paginaInicial" => "e147"
                        "paginaFinal" => "e239"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23747642"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib0195"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Phenotype-specific treatment of heart failure with preserved ejection fraction&#58; A multiorgan roadmap"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46;J&#46; Shah"
                            1 => "D&#46;W&#46; Kitzman"
                            2 => "B&#46;A&#46; Borlaug"
                            3 => "L&#46; van Heerebeek"
                            4 => "M&#46;R&#46; Zile"
                            5 => "D&#46;A&#46; Kass"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.116.021884"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "134"
                        "paginaInicial" => "73"
                        "paginaFinal" => "90"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27358439"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib0200"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "The diabetic heart failure with preserved ejection fraction phenotype&#58; is it real and is it worth targeting therapeutically&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "B&#46;R&#46; Lindman"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "135"
                        "paginaInicial" => "736"
                        "paginaFinal" => "740"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib0205"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Temporal trends and factors associated with diabetes mellitus among patients hospitalized with heart failure&#58; Findings from Get With The Guidelines-Heart Failure registry"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;B&#46; Echouffo-Tcheugui"
                            1 => "H&#46; Xu"
                            2 => "A&#46;D&#46; DeVore"
                            3 => "P&#46;J&#46; Schulte"
                            4 => "J&#46; Butler"
                            5 => "C&#46;W&#46; Yancy"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.ahj.2016.07.025"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am Heart J&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "182"
                        "paginaInicial" => "9"
                        "paginaFinal" => "20"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27914505"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib0210"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Diabetes mellitus and heart failure"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "M&#46; Lehrke"
                            1 => "N&#46; Marx"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.amjmed.2017.04.010"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am J Med&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "130"
                        "paginaInicial" => "S40"
                        "paginaFinal" => "S50"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28526183"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib0215"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Cardiovascular phenotype in HFpEF patients with or without diabetes&#58; A RELAX trial ancillary study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "B&#46;R&#46; Lindman"
                            1 => "V&#46;G&#46; D&#225;vila-Rom&#225;n"
                            2 => "D&#46;L&#46; Mann"
                            3 => "S&#46; McNulty"
                            4 => "M&#46;J&#46; Semigran"
                            5 => "G&#46;D&#46; Lewis"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jacc.2014.05.030"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2014"
                        "volumen" => "64"
                        "paginaInicial" => "541"
                        "paginaFinal" => "549"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25104521"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            6 => array:3 [
              "identificador" => "bib0220"
              "etiqueta" => "7"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Phenomapping for novel classification of heart failure with preserved ejection fraction"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46;J&#46; Shah"
                            1 => "D&#46;H&#46; Katz"
                            2 => "S&#46; Selvaraj"
                            3 => "M&#46;A&#46; Burke"
                            4 => "C&#46;W&#46; Yancy"
                            5 => "M&#46; Gheorghiade"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "131"
                        "paginaInicial" => "269"
                        "paginaFinal" => "279"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            7 => array:3 [
              "identificador" => "bib0225"
              "etiqueta" => "8"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Guidelines for the diagnosis and treatment of chronic heart failure&#46; Task Force for the diagnosis and treatment of chronic heart failure&#44; European Society of Cardiology"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "RemmeWJ"
                            1 => "K&#46; Swedberg"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Eur Heart J&#46;"
                        "fecha" => "2001"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "1527"
                        "paginaFinal" => "1560"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            8 => array:3 [
              "identificador" => "bib0230"
              "etiqueta" => "9"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Paradoja de la obesidad en la insuficiencia cardiaca&#46; Resultados del Registro RICA"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;C&#46; Trull&#224;s"
                            1 => "F&#46; Formiga"
                            2 => "M&#46; Montero"
                            3 => "A&#46; Conde"
                            4 => "J&#46; Casado"
                            5 => "F&#46;J&#46; Carrasco"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.medcli.2011.03.036"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Med Clin &#40;Barc&#41;&#46;"
                        "fecha" => "2011"
                        "volumen" => "137"
                        "paginaInicial" => "671"
                        "paginaFinal" => "677"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21719051"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            9 => array:3 [
              "identificador" => "bib0235"
              "etiqueta" => "10"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Basal functional status predicts one-year mortality after a heart failure hospitalization in elderly patients &#8212; The RICA prospective study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46; Chivite"
                            1 => "F&#46; Formiga"
                            2 => "X&#46; Corbella"
                            3 => "A&#46; Conde-Martel"
                            4 => "O&#46; Aramburu"
                            5 => "M&#46; Carrera"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.ijcard.2017.10.104"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Int J Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "254"
                        "paginaInicial" => "182"
                        "paginaFinal" => "188"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29407089"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            10 => array:3 [
              "identificador" => "bib0240"
              "etiqueta" => "11"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Fastcluster&#58; Fast hierarchical agglomerative clustering routines for R and Python"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "D&#46; M&#252;llner"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "J Stat Soft&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "53"
                        "paginaInicial" => "1"
                        "paginaFinal" => "18"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            11 => array:3 [
              "identificador" => "bib0245"
              "etiqueta" => "12"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Pvclust&#58; An R package for assessing the uncertainty in hierarchical clustering"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "R&#46; Suzuki"
                            1 => "H&#46; Shimodaira"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Bioinformatics&#46;"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "1540"
                        "paginaFinal" => "1542"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            12 => array:3 [
              "identificador" => "bib0250"
              "etiqueta" => "13"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "SGLT2 inhibitors for primary and secondary prevention of cardiovascular and renal outcomes in type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes&#58; A systematic review and meta-analysis of cardiovascular outcome trials"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "T&#46;A&#46; Zelniker"
                            1 => "S&#46;D&#46; Wiviott"
                            2 => "I&#46; Raz"
                            3 => "K&#46; Im"
                            4 => "E&#46;L&#46; Goodrich"
                            5 => "M&#46;P&#46; Bonaca"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/S0140-6736(18)32590-X"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Lancet&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "393"
                        "paginaInicial" => "31"
                        "paginaFinal" => "39"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30424892"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            13 => array:3 [
              "identificador" => "bib0255"
              "etiqueta" => "14"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "The failing heart relies on ketone bodies as a fuel"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "G&#46; Aubert"
                            1 => "O&#46;J&#46; Martin"
                            2 => "J&#46;L&#46; Horton"
                            3 => "L&#46; Lai"
                            4 => "R&#46;B&#46; Vega"
                            5 => "T&#46;C&#46; Leone"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.115.017355"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "133"
                        "paginaInicial" => "698"
                        "paginaFinal" => "705"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26819376"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            14 => array:3 [
              "identificador" => "bib0260"
              "etiqueta" => "15"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Class effects of SGLT2 inhibitors in mouse cardiomyocytes and hearts&#58; Inhibition of Na<span class="elsevierStyleSup">&#43;</span>&#47;H<span class="elsevierStyleSup">&#43;</span> exchanger&#44; lowering of cytosolic Na<span class="elsevierStyleSup">&#43;</span> and vasodilation"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "L&#46; Uthman"
                            1 => "A&#46; Baartscheer"
                            2 => "B&#46; Bleijlevens"
                            3 => "C&#46;A&#46; Schumacher"
                            4 => "J&#46;W&#46;T&#46; Fiolet"
                            5 => "A&#46; Koeman"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1007/s00125-017-4509-7"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Diabetologia&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "61"
                        "paginaInicial" => "722"
                        "paginaFinal" => "726"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29197997"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            15 => array:3 [
              "identificador" => "bib0265"
              "etiqueta" => "16"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of canagliflozin on left ventricular diastolic function in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46; Matsutani"
                            1 => "M&#46; Sakamoto"
                            2 => "Y&#46; Kayama"
                            3 => "N&#46; Takeda"
                            4 => "R&#46; Horiuchi"
                            5 => "K&#46; Utsunomiya"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/s12933-018-0717-9"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Cardiovasc Diabetol&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "17"
                        "paginaInicial" => "73"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29788955"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            16 => array:3 [
              "identificador" => "bib0270"
              "etiqueta" => "17"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of empagliflozin on left ventricular mass and diastolic function in individuals with diabetes&#58; An important clue to the EMPA-REG OUTCOME trial&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46; Verma"
                            1 => "A&#46; Garg"
                            2 => "A&#46;T&#46; Yan"
                            3 => "A&#46;K&#46; Gupta"
                            4 => "M&#46; al-Omran"
                            5 => "A&#46; Sabongui"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.2337/dc16-1312"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Diabetes Care&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "39"
                        "paginaInicial" => "e212"
                        "paginaFinal" => "e213"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27679584"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            17 => array:3 [
              "identificador" => "bib0275"
              "etiqueta" => "18"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Glucagon-like peptide-1 &#40;GLP-1&#41; reduces mortality and improves lung function in a model of experimental obstructive lung disease in female mice"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "N&#46;E&#46; Viby"
                            1 => "M&#46;S&#46; Isidor"
                            2 => "K&#46;B&#46; Buggeskov"
                            3 => "S&#46;S&#46; Poulsen"
                            4 => "J&#46;B&#46; Hansen"
                            5 => "H&#46; Kissow"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1210/en.2013-1666"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Endocrinology&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "154"
                        "paginaInicial" => "4503"
                        "paginaFinal" => "4511"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24092637"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            18 => array:3 [
              "identificador" => "bib0280"
              "etiqueta" => "19"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Liraglutide and cardiovascular outcomes in type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46;P&#46; Marso"
                            1 => "G&#46;H&#46; Daniels"
                            2 => "K&#46; Brown-Frandsen"
                            3 => "P&#46; Kristensen"
                            4 => "J&#46;F&#46; Mann"
                            5 => "M&#46;A&#46; Nauck"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1056/NEJMoa1603827"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "N Engl J Med&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "375"
                        "paginaInicial" => "311"
                        "paginaFinal" => "322"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27295427"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            19 => array:3 [
              "identificador" => "bib0285"
              "etiqueta" => "20"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Albiglutide and cardiovascular outcomes in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes and cardiovascular disease &#40;Harmony Outcomes&#41;&#58; A double-blind&#44; randomised placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "A&#46;F&#46; Hernandez"
                            1 => "J&#46;B&#46; Green"
                            2 => "S&#46; Janmohamed"
                            3 => "R&#46;B&#46; D&#8217;Agostino Sr&#46;"
                            4 => "C&#46;B&#46; Granger"
                            5 => "N&#46;P&#46; Jones"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/S0140-6736(18)32261-X"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Lancet&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "392"
                        "paginaInicial" => "1519"
                        "paginaFinal" => "1529"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30291013"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            20 => array:3 [
              "identificador" => "bib0290"
              "etiqueta" => "21"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effects of 6-month treatment with the glucagon like peptide-1 analogue liraglutide on arterial stiffness&#44; left ventricular myocardial deformation and oxidative stress in subjects with newly diagnosed type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "V&#46; Lambadiari"
                            1 => "G&#46; Pavlidis"
                            2 => "F&#46; Kousathana"
                            3 => "M&#46; Varoudi"
                            4 => "D&#46; Vlastos"
                            5 => "E&#46; Maratou"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/s12933-017-0646-z"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Cardiovasc Diabetol&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "17"
                        "paginaInicial" => "8"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29310645"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            21 => array:3 [
              "identificador" => "bib0295"
              "etiqueta" => "22"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of liraglutide&#44; a glucagon-like peptide-1 analogue&#44; on left ventricular function in stable chronic heart failure patients with and without diabetes &#40;LIVE&#41; &#8212; a multicentre&#44; double-blind&#44; randomized&#44; placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "A&#46; Jorsal"
                            1 => "C&#46; Kistorp"
                            2 => "P&#46; Holmager"
                            3 => "R&#46;S&#46; Tougaard"
                            4 => "R&#46; Nielsen"
                            5 => "A&#46; Hanselmann"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/ejhf.657"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "69"
                        "paginaFinal" => "77"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27790809"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            22 => array:3 [
              "identificador" => "bib0300"
              "etiqueta" => "23"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Association between sitagliptin use and heart failure hospitalization and related outcomes in type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes mellitus&#58; Secondary analysis of a randomized clinical trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46;K&#46; McGuire"
                            1 => "F&#46; Van de Werf"
                            2 => "P&#46;W&#46; Armstrong"
                            3 => "E&#46; Standl"
                            4 => "J&#46; Koglin"
                            5 => "J&#46;B&#46; Green"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1001/jamacardio.2016.0103"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JAMA Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "1"
                        "paginaInicial" => "126"
                        "paginaFinal" => "135"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27437883"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            23 => array:3 [
              "identificador" => "bib0305"
              "etiqueta" => "24"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Linagliptin effects on heart failure and related outcomes in individuals with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes mellitus at high cardiovascular and renal risk in CARMELINA"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46;K&#46; McGuire"
                            1 => "J&#46;H&#46; Alexander"
                            2 => "O&#46;E&#46; Johansen"
                            3 => "V&#46; Perkovic"
                            4 => "J&#46; Rosenstock"
                            5 => "M&#46;E&#46; Cooper"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.118.038352"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "139"
                        "paginaInicial" => "351"
                        "paginaFinal" => "361"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30586723"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            24 => array:3 [
              "identificador" => "bib0310"
              "etiqueta" => "25"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Heart failure&#44; saxagliptin&#44; and diabetes mellitus&#58; Observations from the SAVOR-TIMI 53 randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "B&#46;M&#46; Scirica"
                            1 => "E&#46; Braunwald"
                            2 => "I&#46; Raz"
                            3 => "M&#46;A&#46; Cavender"
                            4 => "D&#46;A&#46; Morrow"
                            5 => "P&#46; Jarolim"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.114.010389"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2014"
                        "volumen" => "130"
                        "paginaInicial" => "1579"
                        "paginaFinal" => "1588"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25189213"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            25 => array:3 [
              "identificador" => "bib0315"
              "etiqueta" => "26"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Heart failure and mortality outcomes in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes taking alogliptin versus placebo in EXAMINE&#58; A multicentre&#44; randomised&#44; double-blind trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "F&#46; Zannad"
                            1 => "C&#46;P&#46; Cannon"
                            2 => "W&#46;C&#46; Cushman"
                            3 => "G&#46;L&#46; Bakris"
                            4 => "V&#46; Menon"
                            5 => "A&#46;T&#46; Perez"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Lancet&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "385"
                        "paginaInicial" => "2067"
                        "paginaFinal" => "2076"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            26 => array:3 [
              "identificador" => "bib0320"
              "etiqueta" => "27"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effects of vildagliptin on ventricular function in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes mellitus and heart failure&#58; A randomized placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;J&#46;V&#46; McMurray"
                            1 => "P&#46; Ponikowski"
                            2 => "G&#46;B&#46; Bolli"
                            3 => "V&#46; Lukashevich"
                            4 => "P&#46; Kozlovski"
                            5 => "W&#46; Kothny"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jchf.2017.08.004"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JACC Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "6"
                        "paginaInicial" => "8"
                        "paginaFinal" => "17"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29032139"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            27 => array:3 [
              "identificador" => "bib0325"
              "etiqueta" => "28"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of sitagliptin on the echocardiographic parameters of left ventricular diastolic function in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes&#58; A subgroup analysis of the PROLOGUE study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "H&#46; Yamada"
                            1 => "A&#46; Tanaka"
                            2 => "K&#46; Kusunose"
                            3 => "R&#46; Amano"
                            4 => "M&#46; Matsuhisa"
                            5 => "H&#46; Daida"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/s12933-017-0546-2"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Cardiovasc Diabetol&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "16"
                        "paginaInicial" => "63"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28490337"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            28 => array:3 [
              "identificador" => "bib0330"
              "etiqueta" => "29"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Treatment of type 2 diabetes mellitus in elderly patients"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "R&#46; G&#243;mez-Huelgas"
                            1 => "F&#46; G&#243;mez Peralta"
                            2 => "L&#46; Rodr&#237;guez Ma&#241;as"
                            3 => "F&#46; Formiga"
                            4 => "M&#46; Puig Domingo"
                            5 => "J&#46;J&#46; Mediavilla Bravo"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.rce.2017.12.003"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Rev Clin Esp&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "218"
                        "paginaInicial" => "74"
                        "paginaFinal" => "88"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29366502"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            29 => array:3 [
              "identificador" => "bib0335"
              "etiqueta" => "30"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "10&#46; Cardiovascular disease and risk management&#58; Standards of medical care in diabetes-2019"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "colaboracion" => "American Diabetes Association"
                          "etal" => false
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.2337/dc19-S010"
                      "Revista" => array:7 [
                        "tituloSerie" => "Diabetes Care&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "42"
                        "numero" => "Suppl 1"
                        "paginaInicial" => "S103"
                        "paginaFinal" => "S123"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30559236"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            30 => array:3 [
              "identificador" => "bib0340"
              "etiqueta" => "31"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Statins stimulate atherosclerosis and heart failure&#58; Pharmacological mechanisms"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "H&#46; Okuyama"
                            1 => "P&#46;H&#46; Langsjoen"
                            2 => "T&#46; Hamazaki"
                            3 => "Y&#46; Ogushi"
                            4 => "R&#46; Hama"
                            5 => "T&#46; Kobayashi"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Expert Rev Clin Pharmacol&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "8"
                        "paginaInicial" => "189"
                        "paginaFinal" => "199"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            31 => array:3 [
              "identificador" => "bib0345"
              "etiqueta" => "32"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Association of heart rate with mortality in sinus rhythm and atrial fibrillation in heart failure with preserved ejection fraction"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "U&#46; Sartipy"
                            1 => "G&#46; Savarese"
                            2 => "U&#46; Dahlstr&#246;m"
                            3 => "M&#46; Fu"
                            4 => "L&#46;H&#46; Lund"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/ejhf.1389"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "21"
                        "paginaInicial" => "471"
                        "paginaFinal" => "479"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30698317"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            32 => array:3 [
              "identificador" => "bib0350"
              "etiqueta" => "33"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Beta-blockers for heart failure with reduced&#44; mid-range&#44; and preserved ejection fraction&#58; An individual patient-level analysis of double-blind randomized trials"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;G&#46;F&#46; Cleland"
                            1 => "K&#46;V&#46; Bunting"
                            2 => "M&#46;D&#46; Flather"
                            3 => "D&#46;G&#46; Altman"
                            4 => "J&#46; Holmes"
                            5 => "A&#46;J&#46;S&#46; Coats"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Eur Heart J&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "39"
                        "paginaInicial" => "26"
                        "paginaFinal" => "35"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            33 => array:3 [
              "identificador" => "bib0355"
              "etiqueta" => "34"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of ivabradine in patients with heart failure with preserved ejection fraction&#58; The EDIFY randomized placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "M&#46; Komajda"
                            1 => "R&#46; Isnard"
                            2 => "A&#46; Cohen-Solal"
                            3 => "M&#46; Metra"
                            4 => "B&#46; Pieske"
                            5 => "P&#46; Ponikowski"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/ejhf.876"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "1495"
                        "paginaFinal" => "1503"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28462519"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            34 => array:3 [
              "identificador" => "bib0360"
              "etiqueta" => "35"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of If-channel inhibition on hemodynamic status and exercise tolerance in heart failure with preserved ejection fraction&#58; A randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "W&#46; Kosmala"
                            1 => "D&#46;J&#46; Holland"
                            2 => "A&#46; Rojek"
                            3 => "L&#46; Wright"
                            4 => "M&#46; Przewlocka-Kosmala"
                            5 => "T&#46;H&#46; Marwick"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jacc.2013.06.043"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "62"
                        "paginaInicial" => "1330"
                        "paginaFinal" => "1338"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23916925"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            35 => array:3 [
              "identificador" => "bib0365"
              "etiqueta" => "36"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Diltiazem treatment for pre-clinical hypertrophic cardiomyopathy sarcomere mutation carriers&#58; A pilot randomized trial to modify disease expression"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "C&#46;Y&#46; Ho"
                            1 => "N&#46;K&#46; Lakdawala"
                            2 => "A&#46;L&#46; Cirino"
                            3 => "S&#46;E&#46; Lipshultz"
                            4 => "E&#46; Sparks"
                            5 => "S&#46;A&#46; Abbasi"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jchf.2014.08.003"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JACC Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "3"
                        "paginaInicial" => "180"
                        "paginaFinal" => "188"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25543971"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            36 => array:3 [
              "identificador" => "bib0370"
              "etiqueta" => "37"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Comorbidity in patients with diabetes mellitus&#58; Impact on medical health care utilization"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "J&#46;N&#46; Struijs"
                            1 => "C&#46;A&#46; Baan"
                            2 => "F&#46;G&#46; Schellevis"
                            3 => "G&#46;P&#46; Westert"
                            4 => "G&#46;A&#46; van den Bos"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/1472-6963-6-84"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "BMC Health Serv Res&#46;"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "6"
                        "paginaInicial" => "84"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16820048"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "agradecimientos" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "identificador" => "xack483584"
        "titulo" => "Agradecimientos"
        "texto" => "<p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Nuestro reconocimiento a todos los investigadores que forman parte del Registro RICA&#46; Agradecemos al Centro Coordinador del Registro RICA &#171;S&#38;H Medical Science Service&#187; el control de calidad de los datos y su apoyo log&#237;stico y administrativo&#46;</p>"
        "vista" => "all"
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "es"
  "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302449/v1_202009260731/es/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "1062"
    "tipo" => "SECCION"
    "es" => array:2 [
      "titulo" => "Originales"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302449/v1_202009260731/es/main.pdf?idApp=WRCEE&text.app=https://www.revclinesp.es/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302449?idApp=WRCEE"
]
Compartir
Información de la revista

Estadísticas

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

Original
Comorbilidad en pacientes con diabetes mellitus tipo 2 e insuficiencia cardíaca con fracción de eyección preservada. Análisis de clusters del registro RICA. Oportunidades de mejora
Comorbidity in patients with type 2 diabetes mellitus and heart failure with preserved ejection fraction. Cluster analysis of the RICA registry. Opportunities for improvement
J.C. Arévalo Loridoa,
Autor para correspondencia
joscarlor@gmail.com

Autor para correspondencia.
, J. Carretero Gómeza, R. Gómez Huelgasb, R. Quirós Lópezc, M.F. Dávila Ramosd, A. Serrado Iglesiase, F. Ruiz Laiglesiaf, A. González Francog, J.M. Cepeda Rodrigoh, M. Montero-Pérez-Barqueroi
a Medicina Interna, Hospital de Zafra, Zafra, Badajoz, España
b Medicina Interna, Complejo Hospitalario Universitario de Málaga, Málaga, España
c Medicina Interna, Hospital Costa del Sol, Marbella, Málaga, España
d Medicina Interna, Hospital Universitario Nuestra Señora de la Candelaria, Santa Cruz de Tenerife, España
e Medicina Interna, Hospital Municipal de Badalona, Badalona, Barcelona, España
f Medicina Interna, Hospital Clínico Universitario Lozano Blesa, Zaragoza, España
g Medicina Interna, Hospital Universitario Central de Asturias, Oviedo, Asturias, España
h Medicina Interna, Hospital Vega Baja, San Bartolomé-Orihuela, Alicante, España
i Medicina Interna, IMIBIC/Hospital Reina Sofía, Universidad de Córdoba, Córdoba, España
Ver más
Miembros del Registro RICA
Leído
679
Veces
se ha leído el artículo
86
Total PDF
593
Total HTML
Compartir estadísticas
 array:25 [
  "pii" => "S0014256519302449"
  "issn" => "00142565"
  "doi" => "10.1016/j.rce.2019.10.001"
  "estado" => "S300"
  "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
  "aid" => "1743"
  "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
  "copyrightAnyo" => "2019"
  "documento" => "article"
  "crossmark" => 1
  "subdocumento" => "fla"
  "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:409-16"
  "abierto" => array:3 [
    "ES" => false
    "ES2" => false
    "LATM" => false
  ]
  "gratuito" => false
  "lecturas" => array:2 [
    "total" => 4
    "formatos" => array:2 [
      "HTML" => 3
      "PDF" => 1
    ]
  ]
  "Traduccion" => array:1 [
    "en" => array:19 [
      "pii" => "S2254887420300278"
      "issn" => "22548874"
      "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.10.008"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
      "aid" => "1743"
      "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
      "documento" => "article"
      "crossmark" => 1
      "subdocumento" => "fla"
      "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:409-16"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => false
        "ES2" => false
        "LATM" => false
      ]
      "gratuito" => false
      "lecturas" => array:1 [
        "total" => 0
      ]
      "en" => array:13 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original article</span>"
        "titulo" => "Comorbidity in patients with type 2 diabetes mellitus and heart failure with preserved ejection fraction&#46; Cluster analysis of the RICA registry&#46; Opportunities for improvement"
        "tienePdf" => "en"
        "tieneTextoCompleto" => "en"
        "tieneResumen" => array:2 [
          0 => "en"
          1 => "es"
        ]
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "409"
            "paginaFinal" => "416"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "es" => array:1 [
            "titulo" => "Comorbilidad en pacientes con diabetes mellitus tipo 2 e insuficiencia card&#237;aca con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada&#46; An&#225;lisis de clusters del registro RICA&#46; Oportunidades de mejora"
          ]
        ]
        "contieneResumen" => array:2 [
          "en" => true
          "es" => true
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "en" => true
        ]
        "resumenGrafico" => array:2 [
          "original" => 0
          "multimedia" => array:8 [
            "identificador" => "fig0015"
            "etiqueta" => "Figure 3"
            "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
            "mostrarFloat" => true
            "mostrarDisplay" => false
            "figura" => array:1 [
              0 => array:4 [
                "imagen" => "gr3.jpeg"
                "Alto" => 873
                "Ancho" => 2335
                "Tamanyo" => 131458
              ]
            ]
            "detalles" => array:1 [
              0 => array:3 [
                "identificador" => "at0015"
                "detalle" => "Figure "
                "rol" => "short"
              ]
            ]
            "descripcion" => array:1 [
              "en" => "<p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Dendrogram resulting from the agglomerative hierarchical analysis&#46; A&#41;&#8239;Resulting schematic dendrogram&#44; with the degrees of significance by comorbidity&#46; The bootstrap probability &#40;BP&#41; is in green&#44; and the approximately unbiased probability &#40;AU&#41; is in red&#46; B&#41;&#8239;Dendrogram resulting from the analysis&#46; The chosen clusters are marked in color&#46;</p> <p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Abbreviations&#58; BMI&#44; body mass index&#59; eGFR&#44; estimated glomerular filtration rate&#59; Hb&#44; hemoglobin&#59; SBP&#44; systolic blood pressure&#46;</p>"
            ]
          ]
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "J&#46;C&#46; Ar&#233;valo Lorido, J&#46; Carretero G&#243;mez, R&#46; G&#243;mez Huelgas, R&#46; Quir&#243;s L&#243;pez, M&#46;F&#46; D&#225;vila Ramos, A&#46; Serrado Iglesias, F&#46; Ruiz Laiglesia, A&#46; Gonz&#225;lez Franco, J&#46;M&#46; Cepeda Rodrigo, M&#46; Montero-P&#233;rez-Barquero"
            "autores" => array:10 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;C&#46;"
                "apellidos" => "Ar&#233;valo Lorido"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;"
                "apellidos" => "Carretero G&#243;mez"
              ]
              2 => array:2 [
                "nombre" => "R&#46;"
                "apellidos" => "G&#243;mez Huelgas"
              ]
              3 => array:2 [
                "nombre" => "R&#46;"
                "apellidos" => "Quir&#243;s L&#243;pez"
              ]
              4 => array:2 [
                "nombre" => "M&#46;F&#46;"
                "apellidos" => "D&#225;vila Ramos"
              ]
              5 => array:2 [
                "nombre" => "A&#46;"
                "apellidos" => "Serrado Iglesias"
              ]
              6 => array:2 [
                "nombre" => "F&#46;"
                "apellidos" => "Ruiz Laiglesia"
              ]
              7 => array:2 [
                "nombre" => "A&#46;"
                "apellidos" => "Gonz&#225;lez Franco"
              ]
              8 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;M&#46;"
                "apellidos" => "Cepeda Rodrigo"
              ]
              9 => array:2 [
                "nombre" => "M&#46;"
                "apellidos" => "Montero-P&#233;rez-Barquero"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "en"
      "Traduccion" => array:1 [
        "es" => array:9 [
          "pii" => "S0014256519302449"
          "doi" => "10.1016/j.rce.2019.10.001"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => false
            "ES2" => false
            "LATM" => false
          ]
          "gratuito" => false
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "es"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302449?idApp=WRCEE"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2254887420300278?idApp=WRCEE"
      "url" => "/22548874/0000022000000007/v2_202010040643/S2254887420300278/v2_202010040643/en/main.assets"
    ]
  ]
  "itemSiguiente" => array:19 [
    "pii" => "S0014256519302966"
    "issn" => "00142565"
    "doi" => "10.1016/j.rce.2019.11.003"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
    "aid" => "1768"
    "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:417-25"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => false
      "ES2" => false
      "LATM" => false
    ]
    "gratuito" => false
    "lecturas" => array:2 [
      "total" => 1
      "HTML" => 1
    ]
    "es" => array:13 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">ORIGINAL</span>"
      "titulo" => "Adecuaci&#243;n e impacto pron&#243;stico del tratamiento de las exacerbaciones graves de la enfermedad pulmonar obstructiva cr&#243;nica"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:2 [
        0 => "es"
        1 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "417"
          "paginaFinal" => "425"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Adequacy and prognostic impact of treatment for severe exacerbation of chronic obstructive pulmonary disease"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 2826
              "Ancho" => 3339
              "Tamanyo" => 360026
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Curvas de supervivencia &#40;Kaplan-Meier&#41; en la poblaci&#243;n de estudio <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>A&#41;&#59; por servicios &#40;Medicina Interna vs&#46; Neumolog&#237;a&#41; <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>B&#41;&#59; y seg&#250;n la adecuaci&#243;n en el uso de corticoides a los criterios de la gu&#237;a GOLD <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>C&#41; y GesEPOC <span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>D&#41;&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "A&#46; Portol&#233;s-Callej&#243;n, R&#46; L&#243;pez-Alfaro, L&#46; Gim&#233;nez-Miranda, M&#46;C&#46; L&#243;pez-R&#237;os, J&#46;M&#46; Varela-Aguilar, E&#46; Calder&#243;n, F&#46;J&#46; Medrano"
          "autores" => array:7 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "A&#46;"
              "apellidos" => "Portol&#233;s-Callej&#243;n"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "R&#46;"
              "apellidos" => "L&#243;pez-Alfaro"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "L&#46;"
              "apellidos" => "Gim&#233;nez-Miranda"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "M&#46;C&#46;"
              "apellidos" => "L&#243;pez-R&#237;os"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;M&#46;"
              "apellidos" => "Varela-Aguilar"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "E&#46;"
              "apellidos" => "Calder&#243;n"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "F&#46;J&#46;"
              "apellidos" => "Medrano"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S2254887420300795"
        "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.11.011"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => false
          "ES2" => false
          "LATM" => false
        ]
        "gratuito" => false
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2254887420300795?idApp=WRCEE"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302966?idApp=WRCEE"
    "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302966/v1_202009260731/es/main.assets"
  ]
  "itemAnterior" => array:19 [
    "pii" => "S0014256519302255"
    "issn" => "00142565"
    "doi" => "10.1016/j.rce.2019.08.005"
    "estado" => "S300"
    "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
    "aid" => "1727"
    "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
    "documento" => "article"
    "crossmark" => 1
    "subdocumento" => "fla"
    "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:400-8"
    "abierto" => array:3 [
      "ES" => false
      "ES2" => false
      "LATM" => false
    ]
    "gratuito" => false
    "lecturas" => array:1 [
      "total" => 0
    ]
    "es" => array:13 [
      "idiomaDefecto" => true
      "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>"
      "titulo" => "Epidemiolog&#237;a y curso cl&#237;nico de la hepatitis A en Cantabria antes y despu&#233;s del brote epid&#233;mico de junio 2016"
      "tienePdf" => "es"
      "tieneTextoCompleto" => "es"
      "tieneResumen" => array:2 [
        0 => "es"
        1 => "en"
      ]
      "paginas" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "paginaInicial" => "400"
          "paginaFinal" => "408"
        ]
      ]
      "titulosAlternativos" => array:1 [
        "en" => array:1 [
          "titulo" => "Epidemiology and clinical course of hepatitis A in Cantabria before and after the epidemic outbreak of June 2016"
        ]
      ]
      "contieneResumen" => array:2 [
        "es" => true
        "en" => true
      ]
      "contieneTextoCompleto" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "contienePdf" => array:1 [
        "es" => true
      ]
      "resumenGrafico" => array:2 [
        "original" => 0
        "multimedia" => array:7 [
          "identificador" => "fig0005"
          "etiqueta" => "Figura 1"
          "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
          "mostrarFloat" => true
          "mostrarDisplay" => false
          "figura" => array:1 [
            0 => array:4 [
              "imagen" => "gr1.jpeg"
              "Alto" => 1906
              "Ancho" => 1514
              "Tamanyo" => 208831
            ]
          ]
          "descripcion" => array:1 [
            "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">N&#250;mero de casos de hepatitis A por 100&#46;000 personas-a&#241;o &#40;n&#250;mero total y por g&#233;nero&#41; en Cantabria desde el 1 de enero de 2013 al 19 de septiembre de 2018&#46; La l&#237;nea roja refleja la incidencia correspondiente a la media espa&#241;ola hasta el 2016 por no existir datos oficiales m&#225;s all&#225; de esta fecha&#46; Las barras reflejan la raz&#243;n hombre-mujer en cada a&#241;o en Cantabria&#46; En el a&#241;o 2013 no se pudo calcular por no existir casos en mujeres &#62;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>15 a&#241;os&#46;</p>"
          ]
        ]
      ]
      "autores" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "autoresLista" => "J&#46;I&#46; Fortea, M&#46; Fernandez Gonz&#225;lez, L&#46; Samaniego Vega, &#193;&#46; Puente, A&#46; Cuadrado, J&#46; Cabezas, S&#46; Llerena, A&#46; S&#225;ez L&#243;pez, J&#46; Crespo, E&#46; F&#225;brega"
          "autores" => array:10 [
            0 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;I&#46;"
              "apellidos" => "Fortea"
            ]
            1 => array:2 [
              "nombre" => "M&#46;"
              "apellidos" => "Fernandez Gonz&#225;lez"
            ]
            2 => array:2 [
              "nombre" => "L&#46;"
              "apellidos" => "Samaniego Vega"
            ]
            3 => array:2 [
              "nombre" => "&#193;&#46;"
              "apellidos" => "Puente"
            ]
            4 => array:2 [
              "nombre" => "A&#46;"
              "apellidos" => "Cuadrado"
            ]
            5 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;"
              "apellidos" => "Cabezas"
            ]
            6 => array:2 [
              "nombre" => "S&#46;"
              "apellidos" => "Llerena"
            ]
            7 => array:2 [
              "nombre" => "A&#46;"
              "apellidos" => "S&#225;ez L&#243;pez"
            ]
            8 => array:2 [
              "nombre" => "J&#46;"
              "apellidos" => "Crespo"
            ]
            9 => array:2 [
              "nombre" => "E&#46;"
              "apellidos" => "F&#225;brega"
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
    "Traduccion" => array:1 [
      "en" => array:9 [
        "pii" => "S225488741930205X"
        "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.08.005"
        "estado" => "S300"
        "subdocumento" => ""
        "abierto" => array:3 [
          "ES" => false
          "ES2" => false
          "LATM" => false
        ]
        "gratuito" => false
        "lecturas" => array:1 [
          "total" => 0
        ]
        "idiomaDefecto" => "en"
        "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S225488741930205X?idApp=WRCEE"
      ]
    ]
    "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302255?idApp=WRCEE"
    "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302255/v1_202009260731/es/main.assets"
  ]
  "asociados" => array:1 [
    0 => array:19 [
      "pii" => "S0014256520300011"
      "issn" => "00142565"
      "doi" => "10.1016/j.rce.2019.11.011"
      "estado" => "S300"
      "fechaPublicacion" => "2020-10-01"
      "aid" => "1781"
      "copyright" => "Elsevier Espa&#241;a&#44; S&#46;L&#46;U&#46; and Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;"
      "documento" => "simple-article"
      "crossmark" => 1
      "subdocumento" => "edi"
      "cita" => "Rev Clin Esp. 2020;220:437-8"
      "abierto" => array:3 [
        "ES" => false
        "ES2" => false
        "LATM" => false
      ]
      "gratuito" => false
      "lecturas" => array:2 [
        "total" => 5
        "formatos" => array:2 [
          "HTML" => 3
          "PDF" => 2
        ]
      ]
      "es" => array:10 [
        "idiomaDefecto" => true
        "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">EDITORIAL</span>"
        "titulo" => "Insuficiencia card&#237;aca y diabetes&#44; oportunidades de mejora en el tratamiento a trav&#233;s de la caracterizaci&#243;n de pacientes"
        "tienePdf" => "es"
        "tieneTextoCompleto" => "es"
        "paginas" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "paginaInicial" => "437"
            "paginaFinal" => "438"
          ]
        ]
        "titulosAlternativos" => array:1 [
          "en" => array:1 [
            "titulo" => "Heart failure and diabetes&#44; opportunities for improving treatment through patient characterisation"
          ]
        ]
        "contieneTextoCompleto" => array:1 [
          "es" => true
        ]
        "contienePdf" => array:1 [
          "es" => true
        ]
        "autores" => array:1 [
          0 => array:2 [
            "autoresLista" => "J&#46;P&#46; Miramontes Gonz&#225;lez, L&#46; P&#233;rez de Isla"
            "autores" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "nombre" => "J&#46;P&#46;"
                "apellidos" => "Miramontes Gonz&#225;lez"
              ]
              1 => array:2 [
                "nombre" => "L&#46;"
                "apellidos" => "P&#233;rez de Isla"
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
      "idiomaDefecto" => "es"
      "Traduccion" => array:1 [
        "en" => array:9 [
          "pii" => "S2254887420300291"
          "doi" => "10.1016/j.rceng.2019.11.004"
          "estado" => "S300"
          "subdocumento" => ""
          "abierto" => array:3 [
            "ES" => false
            "ES2" => false
            "LATM" => false
          ]
          "gratuito" => false
          "lecturas" => array:1 [
            "total" => 0
          ]
          "idiomaDefecto" => "en"
          "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S2254887420300291?idApp=WRCEE"
        ]
      ]
      "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256520300011?idApp=WRCEE"
      "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256520300011/v1_202009260731/es/main.assets"
    ]
  ]
  "es" => array:21 [
    "idiomaDefecto" => true
    "cabecera" => "<span class="elsevierStyleTextfn">Original</span>"
    "titulo" => "Comorbilidad en pacientes con diabetes mellitus tipo 2 e insuficiencia card&#237;aca con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada&#46; An&#225;lisis de clusters del registro RICA&#46; Oportunidades de mejora"
    "tieneTextoCompleto" => true
    "paginas" => array:1 [
      0 => array:2 [
        "paginaInicial" => "409"
        "paginaFinal" => "416"
      ]
    ]
    "autores" => array:2 [
      0 => array:4 [
        "autoresLista" => "J&#46;C&#46; Ar&#233;valo Lorido, J&#46; Carretero G&#243;mez, R&#46; G&#243;mez Huelgas, R&#46; Quir&#243;s L&#243;pez, M&#46;F&#46; D&#225;vila Ramos, A&#46; Serrado Iglesias, F&#46; Ruiz Laiglesia, A&#46; Gonz&#225;lez Franco, J&#46;M&#46; Cepeda Rodrigo, M&#46; Montero-P&#233;rez-Barquero"
        "autores" => array:10 [
          0 => array:4 [
            "nombre" => "J&#46;C&#46;"
            "apellidos" => "Ar&#233;valo Lorido"
            "email" => array:1 [
              0 => "joscarlor@gmail.com"
            ]
            "referencia" => array:2 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
              1 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">&#42;</span>"
                "identificador" => "cor0005"
              ]
            ]
          ]
          1 => array:3 [
            "nombre" => "J&#46;"
            "apellidos" => "Carretero G&#243;mez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">a</span>"
                "identificador" => "aff0005"
              ]
            ]
          ]
          2 => array:3 [
            "nombre" => "R&#46;"
            "apellidos" => "G&#243;mez Huelgas"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">b</span>"
                "identificador" => "aff0010"
              ]
            ]
          ]
          3 => array:3 [
            "nombre" => "R&#46;"
            "apellidos" => "Quir&#243;s L&#243;pez"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">c</span>"
                "identificador" => "aff0015"
              ]
            ]
          ]
          4 => array:3 [
            "nombre" => "M&#46;F&#46;"
            "apellidos" => "D&#225;vila Ramos"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">d</span>"
                "identificador" => "aff0020"
              ]
            ]
          ]
          5 => array:3 [
            "nombre" => "A&#46;"
            "apellidos" => "Serrado Iglesias"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">e</span>"
                "identificador" => "aff0025"
              ]
            ]
          ]
          6 => array:3 [
            "nombre" => "F&#46;"
            "apellidos" => "Ruiz Laiglesia"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">f</span>"
                "identificador" => "aff0030"
              ]
            ]
          ]
          7 => array:3 [
            "nombre" => "A&#46;"
            "apellidos" => "Gonz&#225;lez Franco"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">g</span>"
                "identificador" => "aff0035"
              ]
            ]
          ]
          8 => array:3 [
            "nombre" => "J&#46;M&#46;"
            "apellidos" => "Cepeda Rodrigo"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">h</span>"
                "identificador" => "aff0040"
              ]
            ]
          ]
          9 => array:3 [
            "nombre" => "M&#46;"
            "apellidos" => "Montero-P&#233;rez-Barquero"
            "referencia" => array:1 [
              0 => array:2 [
                "etiqueta" => "<span class="elsevierStyleSup">i</span>"
                "identificador" => "aff0045"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "afiliaciones" => array:9 [
          0 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital de Zafra&#44; Zafra&#44; Badajoz&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "a"
            "identificador" => "aff0005"
          ]
          1 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Complejo Hospitalario Universitario de M&#225;laga&#44; M&#225;laga&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "b"
            "identificador" => "aff0010"
          ]
          2 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Costa del Sol&#44; Marbella&#44; M&#225;laga&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "c"
            "identificador" => "aff0015"
          ]
          3 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Universitario Nuestra Se&#241;ora de la Candelaria&#44; Santa Cruz de Tenerife&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "d"
            "identificador" => "aff0020"
          ]
          4 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Municipal de Badalona&#44; Badalona&#44; Barcelona&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "e"
            "identificador" => "aff0025"
          ]
          5 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Cl&#237;nico Universitario Lozano Blesa&#44; Zaragoza&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "f"
            "identificador" => "aff0030"
          ]
          6 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Universitario Central de Asturias&#44; Oviedo&#44; Asturias&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "g"
            "identificador" => "aff0035"
          ]
          7 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; Hospital Vega Baja&#44; San Bartolom&#233;-Orihuela&#44; Alicante&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "h"
            "identificador" => "aff0040"
          ]
          8 => array:3 [
            "entidad" => "Medicina Interna&#44; IMIBIC&#47;Hospital Reina Sof&#237;a&#44; Universidad de C&#243;rdoba&#44; C&#243;rdoba&#44; Espa&#241;a"
            "etiqueta" => "i"
            "identificador" => "aff0045"
          ]
        ]
        "correspondencia" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "cor0005"
            "etiqueta" => "&#8270;"
            "correspondencia" => "Autor para correspondencia&#46;"
          ]
        ]
      ]
      1 => array:2 [
        "autoresLista" => ""
        "autores" => array:1 [
          0 => array:1 [
            "colaborador" => "Miembros del Registro RICA"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "titulosAlternativos" => array:1 [
      "en" => array:1 [
        "titulo" => "Comorbidity in patients with type 2 diabetes mellitus and heart failure with preserved ejection fraction&#46; Cluster analysis of the RICA registry&#46; Opportunities for improvement"
      ]
    ]
    "resumenGrafico" => array:2 [
      "original" => 0
      "multimedia" => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 2711
            "Ancho" => 2341
            "Tamanyo" => 297360
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Diagrama de flujo&#46;</p>"
        ]
      ]
    ]
    "textoCompleto" => "<span class="elsevierStyleSections"><span id="sec0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0065">Introducci&#243;n</span><p id="par0005" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La insuficiencia card&#237;aca &#40;IC&#41; con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada &#40;ICFEP&#41; es un s&#237;ndrome cl&#237;nico resultante del aumento de la resistencia al llenado del ventr&#237;culo izquierdo durante la di&#225;stole que da lugar a s&#237;ntomas congestivos<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0190"><span class="elsevierStyleSup">1</span></a>&#46; Aunque el conocimiento de su fisiopatolog&#237;a se ha venido ampliando en los &#250;ltimos a&#241;os&#44; a&#250;n se desconocen muchos aspectos de la ICFEP&#44; como la utilidad de marcadores consistentes&#44; su patog&#233;nesis en poblaciones espec&#237;ficas o los tratamientos que demuestren beneficios en estos pacientes&#46;</p><p id="par0010" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La ICFEP se considera un proceso heterog&#233;neo con m&#250;ltiples fenotipos<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0195"><span class="elsevierStyleSup">2&#44;3</span></a>&#44; algunos de ellos relacionados con las comorbilidades subyacentes&#46; Entre estas comorbilidades&#44; la diabetes mellitus tipo<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 &#40;DM2&#41; es una de las m&#225;s importantes&#59; est&#225; presente en aproximadamente el 45&#37; de estos pacientes&#44; y esta prevalencia se incrementa en los casos de nuevo diagn&#243;stico de ICFEP<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0205"><span class="elsevierStyleSup">4</span></a>&#46; Adem&#225;s&#44; la presencia de DM2 se asocia a un incremento del riesgo de morbimortalidad en pacientes con ICFEP&#44; aunque en menor grado que en pacientes con IC y fracci&#243;n de eyecci&#243;n reducida &#40;ICFER&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0210"><span class="elsevierStyleSup">5</span></a>&#46; Un problema a&#241;adido es que los pacientes con DM2 e ICFEP presentan a menudo otras comorbilidades&#44; como hipertensi&#243;n arterial&#44; dislipemia&#44; obesidad&#44; enfermedad pulmonar obstructiva cr&#243;nica &#40;EPOC&#41; o fibrilaci&#243;n auricular&#44; que tambi&#233;n influyen en el pron&#243;stico<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0215"><span class="elsevierStyleSup">6</span></a>&#46; Se est&#225; tratando de analizar en qu&#233; medida estas comorbilidades influyen en la ICFEP&#44; determinando c&#243;mo se agrupan dichas comorbilidades en diversos fenotipos sobre los que se podr&#237;a intervenir para conseguir una mejor&#237;a cl&#237;nica y pron&#243;stica de estos pacientes<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0195"><span class="elsevierStyleSup">2&#44;6&#44;7</span></a>&#46; Sin embargo&#44; las cohortes existentes de pacientes con ICFEP son escasas y la DM2 suele incluirse como una comorbilidad m&#225;s en los an&#225;lisis&#46;</p><p id="par0015" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Nuestro objetivo en el presente estudio es describir los diversos fenotipos de comorbilidades asociadas&#44; tanto cardiovasculares como no cardiovasculares&#44; que pueden presentarse en los pacientes con ICFEP y DM2&#46; Nuestra hip&#243;tesis es que la ICFEP con DM2 es una entidad heterog&#233;nea en base a las comorbilidades acompa&#241;antes&#44; sobre la que se pueden establecer diversos conglomerados &#40;clusters&#41; de comorbilidades que sirvan de punto de partida para investigar y tratar de una forma m&#225;s precisa a estos pacientes&#46;</p></span><span id="sec0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0070">Material y m&#233;todos</span><p id="par0020" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los pacientes se reclutaron a partir del Registro Nacional de Insuficiencia Card&#237;aca &#40;RICA&#41;&#44; perteneciente al Grupo de Trabajo de Insuficiencia Card&#237;aca y Fibrilaci&#243;n Auricular de la Sociedad Espa&#241;ola de Medicina Interna &#40;SEMI&#41;&#46; Este registro es multic&#233;ntrico&#44; prospectivo y se mantiene activo desde el a&#241;o 2008&#46; Incluye&#44; de forma &#250;nica y consecutiva&#44; a pacientes mayores de 50<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>a&#241;os con diagn&#243;stico de IC al alta hospitalaria por IC descompensada o de nueva aparici&#243;n&#44; seg&#250;n las gu&#237;as europeas de Cardiolog&#237;a vigentes en cada momento<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0225"><span class="elsevierStyleSup">8</span></a>&#46; Estos pacientes&#44; una vez incluidos&#44; son seguidos durante un a&#241;o&#46; El presente an&#225;lisis recoge los datos de pacientes incluidos desde mazo de 2008 hasta mayo de 2017&#46; En este tiempo se han publicado diversos an&#225;lisis surgidos desde el registro<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0230"><span class="elsevierStyleSup">9&#44;10</span></a>&#46;</p><p id="par0025" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El protocolo del registro fue aprobado por el comit&#233; &#233;tico del Hospital Universitario Reina Sof&#237;a de C&#243;rdoba&#44; y todos los pacientes han de firmar un consentimiento informado previamente a su inclusi&#243;n en el registro&#46; Los datos se recogen a partir de una p&#225;gina web &#40;<a href="http://www.registrorica.org/">www&#46;registrorica&#46;org</a>&#41; que contiene la base de datos y a la que se accede a trav&#233;s de claves personalizadas&#46;</p><p id="par0030" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En el presente an&#225;lisis se incluyeron de manera exclusiva los pacientes con una fracci&#243;n de eyecci&#243;n del ventr&#237;culo izquierdo &#40;FEVI&#41; mayor o igual al 50&#37;&#44; excluyendo a los pacientes con IC secundaria a valvulopat&#237;as &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig&#46; 1</a>&#41;&#46; Se han utilizado datos procedentes de antecedentes personales&#44; de exploraci&#243;n f&#237;sica &#40;presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#44; peso y talla&#41; y anal&#237;ticos &#40;hemoglobina&#44; estimaci&#243;n del filtrado glomerular &#91;eGFR&#93; por la f&#243;rmula MDRD&#44; hemoglobina glucosilada &#91;HbA1c&#93; y p&#233;ptidos natriur&#233;ticos&#41;&#46; La evaluaci&#243;n de la FEVI se realiz&#243; mediante ecocardiograma<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2D&#46;</p><elsevierMultimedia ident="fig0005"></elsevierMultimedia><p id="par0035" class="elsevierStylePara elsevierViewall">De la muestra total de pacientes con ICFEP se seleccionaron los pacientes con diagn&#243;stico de DM2&#44; bas&#225;ndose en los antecedentes del paciente o si este estaba tomando tratamiento con agentes antidiab&#233;ticos&#46; Se excluyeron del an&#225;lisis los pacientes que no tuvieran completas las variables a estudiar&#44; los que no completaron el seguimiento y los que fallecieron durante la hospitalizaci&#243;n&#46;</p><p id="par0040" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Una vez obtenida la muestra final&#44; la poblaci&#243;n se subdividi&#243; en funci&#243;n del n&#250;mero de clusters de comorbilidad obtenidos en el an&#225;lisis estad&#237;stico&#46;</p><p id="par0045" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El objetivo primario del estudio fue describir las caracter&#237;sticas de cada cluster de comorbilidades y las diferencias existentes entre dichos clusters&#46;</p><span id="sec0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0075">An&#225;lisis estad&#237;stico</span><p id="par0050" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Para la obtenci&#243;n de los clusters utilizamos el an&#225;lisis aglomerativo jer&#225;rquico con el m&#233;todo de Ward&#44; usando la funci&#243;n <span class="elsevierStyleItalic">hclust</span> del programa estad&#237;stico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>R &#40;versi&#243;n 3&#46;5&#46;1&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0240"><span class="elsevierStyleSup">11</span></a>&#46; Este estudio contempla el an&#225;lisis de pacientes que comparten caracter&#237;sticas similares basadas en las variables referidas&#44; que se van agrupando de forma puntual &#40;inicialmente habr&#237;a tantos grupos como individuos&#41;&#44; construyendo progresivamente una jerarqu&#237;a de los grupos&#44; en nuestro caso de una forma ascendente&#44; es decir&#44; cada observaci&#243;n comienza en su propio grupo y los pares de grupos son mezclados mientras uno sube en le jerarqu&#237;a&#46; Esto permite la construcci&#243;n de un &#225;rbol de clasificaci&#243;n &#40;dendrograma&#41;&#46; Las variables pre-especificadas para realizar el an&#225;lisis se han escogido en base a su disponibilidad en el registro&#44; a estudios previos y a la experiencia cl&#237;nica&#44; y fueron&#58; a&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>variables cualitativas dicot&#243;micas &#40;EPOC&#44; dislipemia&#44; hepatopat&#237;a y demencia&#41;&#44; a las que se adjudic&#243; el valor<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 cuando estaban presentes y 0 cuando estaban ausentes&#59; b&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>variables cualitativas no dicot&#243;micas&#44; como el ictus &#40;ausente<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0&#44; accidente isqu&#233;mico transitorio &#91;AIT&#93;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; ictus hemorr&#225;gico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#44; ictus cardioemb&#243;lico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#44; ictus aterotromb&#243;tico<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41; y las arritmias &#40;ritmo sinusal<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0&#44; flutter&#47;fibrilaci&#243;n auricular<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; bloqueo auriculoventricular<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#44; otras<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#41;&#44; y c&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>variables cuantitativas &#40;presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#44; &#237;ndice de masa corporal &#91;IMC&#93;&#44; eGFR y hemoglobina&#41;&#44; que se analizaron seg&#250;n su valor num&#233;rico&#46; Se construy&#243; inicialmente una matriz de &#40;di&#41;similaridad entre las observaciones mediante el m&#233;todo de Kendall usando la funci&#243;n <span class="elsevierStyleItalic">factoextra</span> de R&#44; dado que las variables no son param&#233;tricas&#44; siendo el nivel de color proporcional al valor de similaridad entre las observaciones&#58; si es rojo&#44; la distancia entre las variables es<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0 &#40;alta similaridad&#41;&#59; si es verde&#44; la distancia es alta &#40;baja similaridad&#41; &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0010">fig&#46; 2</a>&#41;&#46; Una vez obtenido el dendrograma&#44; para escoger los clusters m&#225;s adecuados se utilizaron t&#233;cnicas de remuestreo mediante bootstrap &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#46;000&#41; con la funci&#243;n <span class="elsevierStyleItalic">pvclust</span> de R<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0245"><span class="elsevierStyleSup">12</span></a>&#46; Para cada potencial cluster se calcul&#243; el valor de probabilidad del bootstrap &#40;<span class="elsevierStyleItalic">bootstrap probability</span> &#91;BP&#93;&#41;&#44; que se corresponde con la frecuencia con la que el mismo cluster es detectado en los diferentes remuestreos&#46; De la misma forma&#44; para cada cluster se calcularon los valores de probabilidad aproximada sin sesgos &#40;<span class="elsevierStyleItalic">approximately unbiased probability</span> &#91;AU&#93;&#41;&#46; Los clusters con un AU del 95&#37; se consideraron fuertemente respaldados por los datos&#46; Ha sido en base a los mayores valores posibles de BP y AU &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0015">fig&#46; 3</a>A&#41; que se han escogido los cuatro grupos del presente estudio&#46; Una vez obtenidos los grupos y clasificados los pacientes seg&#250;n los mismos&#44; las variables cualitativas se expresaron mediante el n&#250;mero absoluto y porcentaje y se compararon mediante chi cuadrado&#46; Las variables cuantitativas se expresaron mediante su mediana y rango intercuart&#237;lico&#44; compar&#225;ndose mediante Kruskal-Wallis por ser variables no param&#233;tricas &#40;analizado con Saphiro-Wilk&#41;&#46; Un valor de p<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#60;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>0&#44;05 se consider&#243; significativo&#46; El an&#225;lisis se realiz&#243; igualmente con el programa<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>R &#40;versi&#243;n 3&#46;5&#46;1&#41;&#46;</p><elsevierMultimedia ident="fig0010"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="fig0015"></elsevierMultimedia></span></span><span id="sec0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0080">Resultados</span><p id="par0055" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Un total de 1&#46;934 pacientes presentaban ICFEP&#44; de los cuales 907 &#40;46&#44;9&#37;&#41; ten&#237;an DM2 &#40;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0005">fig&#46; 1</a>&#41;&#46; La edad media fue de 78&#44;5 &#40;7&#44;7&#41; a&#241;os&#44; con predominio del sexo femenino &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>552&#44; 60&#44;9&#37;&#41;&#46; La FEVI media fue de 61&#44;1 &#40;7&#44;9&#41; &#37; y el eGFR medio fue de 55&#44;6 &#40;26&#44;6&#41; ml&#47;min&#47;1&#44;73<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#46; Las comorbilidades m&#225;s prevalentes fueron la dislipemia &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>601&#44; 66&#44;3&#37;&#41;&#44; la fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>522&#44; 57&#44;5&#37;&#41; y la EPOC &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>217&#44; 23&#44;9&#37;&#41;&#46;</p><p id="par0060" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El dendrograma resultante del an&#225;lisis de clusters se muestra en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0015">figura 3</a>B&#46; Se construyeron 4 clusters cuyas caracter&#237;sticas se muestran en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#tbl0005">tabla 1</a> y en la <a class="elsevierStyleCrossRef" href="#fig0020">figura 4</a>&#46; Como se puede observar&#44; el cluster n&#250;mero<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>201&#44; 22&#44;2&#37;&#41; inclu&#237;a a pacientes con elevado riesgo cardiovascular sin arritmia &#40;solo un 1&#37; presentaban fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter&#41;&#44; predominando las mujeres con presi&#243;n arterial sist&#243;lica &#40;PAS&#41; elevada&#44; dislipemia y un elevado porcentaje de ictus aterotromb&#243;ticos&#46;</p><elsevierMultimedia ident="tbl0005"></elsevierMultimedia><elsevierMultimedia ident="fig0020"></elsevierMultimedia><p id="par0065" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El cluster n&#250;mero 2 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>303&#44; 33&#44;4&#37;&#41; inclu&#237;a pacientes de mayor edad&#44; igualmente con predominio del sexo femenino&#44; metab&#243;licamente m&#225;s sanos &#40;sin dislipemia y con PAS m&#225;s baja&#41; y con una tasa de fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter superior al 50&#37;&#46;</p><p id="par0070" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El cluster n&#250;mero 3 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>140&#44; 15&#44;4&#37;&#41; inclu&#237;a pacientes mayoritariamente varones&#44; con EPOC&#44; dislipemia y hepatopat&#237;a&#46; Aunque la presencia de fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter fue del 58&#44;6&#37;&#44; este cluster registr&#243; la menor tasa de enfermedad cerebrovascular&#46;</p><p id="par0075" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por &#250;ltimo&#44; el cluster n&#250;mero 4 &#40;n<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#61;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>263&#44; 29&#44;0&#37;&#41; fue similar al n&#250;mero<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; pero con mucha m&#225;s presencia de fibrilaci&#243;n auricular&#47;flutter &#40;93&#44;9&#37;&#41;&#44; de AIT &#40;7&#44;2&#37;&#41; y de ictus cardioemb&#243;licos &#40;3&#44;4&#37;&#41;&#46;</p><p id="par0080" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aunque no se encontraron diferencias significativas relacionadas respecto al IMC&#44; los clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1&#44; 3 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4 inclu&#237;an pacientes obesos &#40;IMC<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>&#62;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>30<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>kg&#47;m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#41;&#44; mientras que el cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 inclu&#237;a a pacientes con sobrepeso &#40;IMC entre 25 y 30<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>kg&#47;m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#41;&#46;</p></span><span id="sec0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0085">Discusi&#243;n</span><p id="par0085" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Atendiendo a nuestros resultados&#44; definimos cuatro clusters de pacientes con ICFEP y DM2&#44; en base a las comorbilidades asociadas&#46; Existen dos grupos de pacientes &#40;clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41;&#44; con predominio del sexo femenino&#44; donde predominaban los factores de riesgo vascular&#44; que se diferenciaban entre ellos por la presencia o ausencia de fibrilaci&#243;n&#47;flutter auricular&#46; En un tercer grupo &#40;cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#41;&#44; de predominio masculino&#44; predomin&#243; la enfermedad respiratoria y la afectaci&#243;n hep&#225;tica&#46; Un &#250;ltimo grupo &#40;cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#41; englob&#243; a pacientes de mayor edad&#44; predominantemente mujeres&#44; con una elevada proporci&#243;n de fibrilaci&#243;n&#47;flutter auricular&#46; Un hecho com&#250;n a todos los grupos fue la presencia de sobrepeso u obesidad&#46;</p><p id="par0090" class="elsevierStylePara elsevierViewall">La identificaci&#243;n de fenotipos de ICFEP y DM2 con diferentes clusters de comorbilidad permitir&#237;a valorar la pertinencia de abordajes diferenciados en estos grupos concretos de pacientes&#44; en aras de obtener un mayor beneficio terap&#233;utico&#46;</p><p id="par0095" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Trat&#225;ndose de pacientes con DM2 e IC&#44; la primera opci&#243;n que emerge como tratamiento son los inhibidores del cotransportador SGLT2 &#40;SGLT2i&#41;&#46; Esta familia de f&#225;rmacos ha demostrado reducci&#243;n de la morbimortalidad cardiovascular&#44; con una marcada disminuci&#243;n de las hospitalizaciones por IC y protecci&#243;n renal en pacientes con DM2 de alto riesgo cardiovascular<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0250"><span class="elsevierStyleSup">13</span></a>&#46; Actualmente est&#225;n en marcha ensayos cl&#237;nicos espec&#237;ficos con SGLT2i en pacientes con ICFEP&#46; Aunque las hip&#243;tesis sobre los mecanismos por los que los SGLT2i ejercen su beneficio cardiorrenal permanecen abiertas&#44; se ha propuesto que la mayor disponibilidad de cuerpos cet&#243;nicos utilizables por el coraz&#243;n<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0255"><span class="elsevierStyleSup">14</span></a> y su acci&#243;n sobre el intercambiador Na&#47;H&#44; que reducir&#237;a el Na citoplasm&#225;tico y conllevar&#237;a una vasodilataci&#243;n coronaria<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0260"><span class="elsevierStyleSup">15</span></a>&#44; podr&#237;an ser mecanismos implicados&#46; Adem&#225;s&#44; en pacientes con ICFEP los SGLT2i han mostrado tener efectos beneficiosos sobre la funci&#243;n diast&#243;lica y la masa ventricular izquierda<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0265"><span class="elsevierStyleSup">16&#44;17</span></a>&#46;</p><p id="par0100" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otra parte&#44; respecto a los clusters 1&#44; 3 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#44; en los que la obesidad es un denominador com&#250;n&#44; se podr&#237;a plantear la posibilidad de incluir en el tratamiento antidiab&#233;tico un an&#225;logo del receptor del glucag&#243;n-like p&#233;ptido-1 &#40;GLP-1ra&#41;&#46; Estos f&#225;rmacos&#44; adem&#225;s de reducir el peso corporal&#44; han demostrado beneficios a nivel cardiovascular &#40;lo que los har&#237;a recomendables en los clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#41;&#44; y adem&#225;s podr&#237;an ejercer un efecto positivo sobre la enfermedad pulmonar en los pacientes del cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#44; tal como se ha demostrado en modelos animales<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0275"><span class="elsevierStyleSup">18</span></a>&#46; En los ensayos cl&#237;nicos de seguridad cardiovascular los GLP-1ra han mostrado un efecto neutro sobre la IC<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0280"><span class="elsevierStyleSup">19&#44;20</span></a>&#44; pero sus efectos sobre el remodelado ventricular&#44; la rigidez arterial y el estr&#233;s oxidativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0290"><span class="elsevierStyleSup">21</span></a> los hace potencialmente &#250;tiles en el tratamiento de la ICFEP&#46; Aunque en el estudio LIVE&#44; realizado en pacientes con ICFER&#44; con y sin diabetes&#44; el tratamiento con liraglutida&#44; en comparaci&#243;n con placebo&#44; no mostr&#243; beneficios cl&#237;nicos y s&#237; una mayor tendencia a efectos adversos cardiovasculares<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0295"><span class="elsevierStyleSup">22</span></a>&#44; en este mismo ensayo se mostr&#243; un descenso significativo en el ratio E&#47;e&#8217; que confirmar&#237;a esta posible utilidad en el caso de la ICFEP&#46;</p><p id="par0105" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los inhibidores de la enzima DPP-4 &#40;iDPP-4&#41; han mostrado efectos dispares sobre la IC&#46; Mientras que sitagliptina y linagliptina en sus respectivos ensayos cl&#237;nicos de seguridad vascular demostraron ser neutros<a class="elsevierStyleCrossRefs" href="#bib0300"><span class="elsevierStyleSup">23&#44;24</span></a>&#44; saxagliptina increment&#243; significativamente el riesgo de hospitalizaciones por IC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0310"><span class="elsevierStyleSup">25</span></a>&#44; mientras que alogliptina mostr&#243; un incremento no significativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0315"><span class="elsevierStyleSup">26</span></a>&#46; Vildagliptina en el estudio VIVIDD<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0320"><span class="elsevierStyleSup">27</span></a> no mostr&#243; modificaciones en la FEVI&#44; aunque se objetivaron incrementos significativos de los vol&#250;menes telediast&#243;lico y sist&#243;lico del ventr&#237;culo izquierdo&#46; Por otra parte&#44; sitagliptina ha mostrado atenuar el empeoramiento de la disfunci&#243;n diast&#243;lica &#40;ratio E&#47;e&#8217;&#41; en pacientes con DM2<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0325"><span class="elsevierStyleSup">28</span></a>&#46; Los iDPP-4 ofrecen una buena seguridad en poblaciones m&#225;s ancianas<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0330"><span class="elsevierStyleSup">29</span></a>&#44; lo que favorecer&#237;a su uso en el cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2&#44; que contiene a los pacientes de m&#225;s edad&#46;</p><p id="par0110" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aparte del abordaje de la DM2&#44; estos clusters ofrecen otras oportunidades de personalizaci&#243;n del tratamiento de los pacientes con ICFEP&#46;</p><p id="par0115" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Aunque las estatinas son los f&#225;rmacos de elecci&#243;n para el tratamiento de la dislipemia en pacientes con DM2<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0335"><span class="elsevierStyleSup">30</span></a>&#44; su papel en la IC resulta controvertido&#46; La inhibici&#243;n de la coenzima Q<span class="elsevierStyleInf">10</span>&#44; el d&#233;ficit de selenio y el aumento de la calcificaci&#243;n arterial son algunos de los posibles mecanismos que podr&#237;an empeorar la IC<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0340"><span class="elsevierStyleSup">31</span></a>&#46; En los pacientes de los clusters<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>1 y<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>4&#44; en los que la dislipemia es altamente prevalente&#44; se podr&#237;a considerar el uso de otros f&#225;rmacos hipolipemiantes &#40;ezetimiba o inhibidores de PCSK9&#41; sin esos potenciales efectos adversos&#46;</p><p id="par0120" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Por otro lado&#44; se sabe que la frecuencia card&#237;aca elevada es perjudicial para los pacientes con ICFEP en ritmo sinusal<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0345"><span class="elsevierStyleSup">32</span></a>&#46; Sin embargo&#44; existe controversia sobre la eficacia de los betabloqueantes en la ICFEP&#44; independientemente del ritmo cardiaco &#40;sinusal o fibrilaci&#243;n auricular&#41;<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0350"><span class="elsevierStyleSup">33</span></a>&#46; Ivabradina&#44; en un ensayo cl&#237;nico en el que el 75&#37; de los pacientes ten&#237;an adem&#225;s betabloqueantes&#44; demostr&#243; mejorar el control de la frecuencia card&#237;aca en pacientes con ICFEP&#44; sin modificar el patr&#243;n diast&#243;lico &#40;E&#47;e&#8217;&#41; ni el test de la marcha de seis minutos a los 8<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>meses de tratamiento<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0355"><span class="elsevierStyleSup">34</span></a>&#46; En un estudio previo&#44; con un menor porcentaje de pacientes con betabloqueantes y un seguimiento m&#225;s corto&#44; ivabradina demostr&#243; mejorar la capacidad de ejercicio y disminuir las presiones de llenado del ventr&#237;culo izquierdo inducidas por ejercicio en pacientes con ICFEP<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0360"><span class="elsevierStyleSup">35</span></a>&#46; Por ello&#44; podr&#237;a considerarse un tratamiento preferente de la ivabradina en el cluster<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>3&#44; donde los betabloqueantes podr&#237;an perjudicar la evoluci&#243;n de la EPOC&#46; En este mismo cluster&#44; y en pacientes con fibrilaci&#243;n auricular&#44; se podr&#237;a asimismo valorar la utilidad del diltiazem&#44; que ha demostrado aumentar el volumen telediast&#243;lico en pacientes con miocardiopat&#237;a hipertr&#243;fica<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0365"><span class="elsevierStyleSup">36</span></a>&#46;</p><p id="par0125" class="elsevierStylePara elsevierViewall">El presente estudio tiene&#44; no obstante&#44; algunas limitaciones&#46; Los pacientes incluidos pueden no ajustarse a la definici&#243;n actual de ICFEP&#44; dado que algunos fueron incluidos previamente a la publicaci&#243;n de los actuales criterios diagn&#243;sticos&#44; y por tanto no todos los pacientes disponen de medidas concretas en el ecocardiograma ni de p&#233;ptidos natriur&#233;ticos&#46; No hemos incluido en el an&#225;lisis algunas comorbilidades discordantes de la DM2 &#40;p&#46;ej&#46;&#44; depresi&#243;n&#41; que pueden tener un impacto cl&#237;nico significativo<a class="elsevierStyleCrossRef" href="#bib0370"><span class="elsevierStyleSup">37</span></a>&#46; Al tratarse de un estudio transversal&#44; no se ha analizado la evoluci&#243;n y las caracter&#237;sticas pron&#243;sticas de cada cluster&#46; Por &#250;ltimo&#44; se trata de un estudio de cohortes&#44; que puede estar sujeto a diferentes sesgos de selecci&#243;n o de aleatorizaci&#243;n&#46;</p><p id="par0130" class="elsevierStylePara elsevierViewall">En conclusi&#243;n&#44; el presente an&#225;lisis describe diferentes grupos de pacientes con ICFEP en funci&#243;n de sus comorbilidades&#44; pudiendo ser un punto de partida para futuras investigaciones que ayuden a definir con mayor precisi&#243;n los diferentes clusters de comorbilidad y permitan realizar un abordaje terap&#233;utico m&#225;s integrador y personalizado que mejore el pron&#243;stico de estos pacientes&#46;</p></span><span id="sec0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0090">Conflicto de intereses</span><p id="par0135" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Los autores declaran que no existe conflicto de intereses&#46;</p></span></span>"
    "textoCompletoSecciones" => array:1 [
      "secciones" => array:11 [
        0 => array:3 [
          "identificador" => "xres1390428"
          "titulo" => "Resumen"
          "secciones" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "abst0005"
              "titulo" => "Antecedentes y objetivos"
            ]
            1 => array:2 [
              "identificador" => "abst0010"
              "titulo" => "Material y m&#233;todos"
            ]
            2 => array:2 [
              "identificador" => "abst0015"
              "titulo" => "Resultados"
            ]
            3 => array:2 [
              "identificador" => "abst0020"
              "titulo" => "Conclusiones"
            ]
          ]
        ]
        1 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1275656"
          "titulo" => "Palabras clave"
        ]
        2 => array:3 [
          "identificador" => "xres1390429"
          "titulo" => "Abstract"
          "secciones" => array:4 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "abst0025"
              "titulo" => "Aim"
            ]
            1 => array:2 [
              "identificador" => "abst0030"
              "titulo" => "Material and Methods"
            ]
            2 => array:2 [
              "identificador" => "abst0035"
              "titulo" => "Results"
            ]
            3 => array:2 [
              "identificador" => "abst0040"
              "titulo" => "Conclusions"
            ]
          ]
        ]
        3 => array:2 [
          "identificador" => "xpalclavsec1275655"
          "titulo" => "Keywords"
        ]
        4 => array:2 [
          "identificador" => "sec0005"
          "titulo" => "Introducci&#243;n"
        ]
        5 => array:3 [
          "identificador" => "sec0010"
          "titulo" => "Material y m&#233;todos"
          "secciones" => array:1 [
            0 => array:2 [
              "identificador" => "sec0015"
              "titulo" => "An&#225;lisis estad&#237;stico"
            ]
          ]
        ]
        6 => array:2 [
          "identificador" => "sec0020"
          "titulo" => "Resultados"
        ]
        7 => array:2 [
          "identificador" => "sec0025"
          "titulo" => "Discusi&#243;n"
        ]
        8 => array:2 [
          "identificador" => "sec0030"
          "titulo" => "Conflicto de intereses"
        ]
        9 => array:2 [
          "identificador" => "xack483584"
          "titulo" => "Agradecimientos"
        ]
        10 => array:1 [
          "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
        ]
      ]
    ]
    "pdfFichero" => "main.pdf"
    "tienePdf" => true
    "fechaRecibido" => "2019-06-06"
    "fechaAceptado" => "2019-10-01"
    "PalabrasClave" => array:2 [
      "es" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Palabras clave"
          "identificador" => "xpalclavsec1275656"
          "palabras" => array:3 [
            0 => "Diabetes mellitus"
            1 => "Insuficiencia card&#237;aca con fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada"
            2 => "An&#225;lisis cluster"
          ]
        ]
      ]
      "en" => array:1 [
        0 => array:4 [
          "clase" => "keyword"
          "titulo" => "Keywords"
          "identificador" => "xpalclavsec1275655"
          "palabras" => array:3 [
            0 => "Type 2 diabetes mellitus"
            1 => "Heart failure with preserved ejection fraction"
            2 => "Cluster analysis"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "tieneResumen" => true
    "resumen" => array:2 [
      "es" => array:3 [
        "titulo" => "Resumen"
        "resumen" => "<span id="abst0005" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0010">Antecedentes y objetivos</span><p id="spar0005" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">La heterogeneidad de los pacientes con insuficiencia card&#237;aca y fracci&#243;n de eyecci&#243;n preservada &#40;ICFEP&#41; es elevada&#44; por lo que se tiende a agrupar en fenotipos para intervenir con precisi&#243;n&#46; Dentro de estos&#44; los pacientes con diabetes mellitus &#40;DM&#41; mantienen esta heterogeneidad&#46; Nuestro objetivo es describir grupos de pacientes con ICFEP y DM basados en otras comorbilidades&#46;</p></span> <span id="abst0010" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0015">Material y m&#233;todos</span><p id="spar0010" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Los pacientes se reclutan desde el registro nacional de insuficiencia card&#237;aca &#40;RICA&#41;&#46; Se incluyen pacientes con fracci&#243;n de eyecci&#243;n mayor o igual al 50&#37; sin valvulopat&#237;a y con DM&#46; Se realiza un an&#225;lisis aglomerativo jer&#225;rquico con el m&#233;todo de Ward incluyendo las siguientes variables&#58; dislipemia&#44; hepatopat&#237;a&#44; EPOC&#44; demencia&#44; enfermedad cerebrovascular&#44; arritmia&#44; presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#44; &#237;ndice de masa corporal &#40;IMC&#41;&#44; estimaci&#243;n del filtrado glomerular y hemoglobina&#46;</p></span> <span id="abst0015" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0020">Resultados</span><p id="spar0015" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Se incluyen 1&#46;934 pacientes con ICFEP&#44; de los que 907 &#40;46&#44;9&#37;&#41; ten&#237;an DM&#44; con predominio de mujeres &#40;60&#44;9&#37;&#41; y con un IMC de 31&#44;1 &#40;5&#44;9&#41; kg&#47;m<span class="elsevierStyleSup">2</span>&#46; Se obtienen 4 grupos&#58; dos con elevado riesgo vascular &#40;uno con arritmia y otro no&#41;&#44; con 263 pacientes el primero y 201 el segundo&#44; otro con predominio de EPOC &#40;140 pacientes&#41; y un &#250;ltimo grupo de 303 pacientes con m&#225;s edad pero menos comorbilidad&#46;</p></span> <span id="abst0020" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0025">Conclusiones</span><p id="spar0020" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">En nuestros pacientes con ICFEP y DM predomina la obesidad y el sexo femenino&#46; Los cuatro grupos ofrecen oportunidades de tratamiento para mejorar su pron&#243;stico no solo basadas en la utilizaci&#243;n de nuevos f&#225;rmacos antidiab&#233;ticos sino por otras opciones que pueden suponer un punto de partida para nuevas investigaciones&#46;</p></span>"
        "secciones" => array:4 [
          0 => array:2 [
            "identificador" => "abst0005"
            "titulo" => "Antecedentes y objetivos"
          ]
          1 => array:2 [
            "identificador" => "abst0010"
            "titulo" => "Material y m&#233;todos"
          ]
          2 => array:2 [
            "identificador" => "abst0015"
            "titulo" => "Resultados"
          ]
          3 => array:2 [
            "identificador" => "abst0020"
            "titulo" => "Conclusiones"
          ]
        ]
      ]
      "en" => array:3 [
        "titulo" => "Abstract"
        "resumen" => "<span id="abst0025" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0035">Aim</span><p id="spar0060" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">The heterogeneity of patients with heart failure and preserved ejection fraction &#40;HFpEF&#41; is high&#44; thusthis entity tends to be grouped into phenotypes to act with precision&#46; Within these groups&#44; patients with type 2 diabetes mellitus &#40;T2DM&#41; hold this heterogeneity&#46; Our aim is to describe subgroups of patients with HFpEF and T2DM based on other comorbidities&#46;</p></span> <span id="abst0030" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0040">Material and Methods</span><p id="spar0065" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Patients were recruited from the national registry of heart failure &#40;RCIA&#41;&#46; Patients with ejection fraction greater than or equal to 50&#37; without valvular disease and with T2DM were included&#46; A hierarchical agglomerative analysis was performed with Ward&#39;s method including the following variables&#58; dyslipidemia&#44; liver disease&#44; Chronic obstructive pulmonary disease &#40;COPD&#41;&#44; dementia&#44; cerebrovascular disease&#44; arrhythmia&#44; systolic blood pressure&#44; body mass index &#40;BMI&#41;&#44; estimation of glomerular filtration and hemoglobin&#46;</p></span> <span id="abst0035" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0045">Results</span><p id="spar0070" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">1934 patients with ICFEP were included&#44; of which 907 &#40;46&#46;9&#37;&#41; had T2DM with a predominance of women &#40;60&#46;9&#37;&#41; and with a BMI of 31&#46;1 &#40;5&#46;9&#41; Kg &#47; m2&#46; Four groups were obtained&#44; two with high vascular risk &#40;one with arrhythmia and the other without it&#41; with 263 patients the first and 201 the second&#46; A third group had a predominance of COPD &#40;140 patients&#41; and a last group with 303 patients older but with less comorbidity&#46;</p></span> <span id="abst0040" class="elsevierStyleSection elsevierViewall"><span class="elsevierStyleSectionTitle" id="sect0050">Conclusions</span><p id="spar0075" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">In our patients with ICFEP and T2DM&#44; obesity and female sex predominated&#46; All four groups offered treatment chances to improve their prognosis not only based on the use of new antidiabetic drugs but also on other options that may be a starting point for further research&#46;</p></span>"
        "secciones" => array:4 [
          0 => array:2 [
            "identificador" => "abst0025"
            "titulo" => "Aim"
          ]
          1 => array:2 [
            "identificador" => "abst0030"
            "titulo" => "Material and Methods"
          ]
          2 => array:2 [
            "identificador" => "abst0035"
            "titulo" => "Results"
          ]
          3 => array:2 [
            "identificador" => "abst0040"
            "titulo" => "Conclusions"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "apendice" => array:1 [
      0 => array:1 [
        "seccion" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "apendice" => "<p id="par0145" class="elsevierStylePara elsevierViewall">&#193;lvarez Rocha P&#46;&#44; Anarte L&#46;&#44; Ar&#233;valo-Lorido J&#46;C&#46;&#44; Cabanes Hern&#225;ndez Y&#46;&#44; Carrascosa S&#46;&#44; Carretero G&#243;mez J&#46;&#44; Cepeda J&#46;M&#46;&#44; Conde-Martel A&#46;&#44; D&#225;vila Ramos M&#46;F&#46;&#44; D&#237;az de Castellv&#237; S&#46;&#44; Epelde F&#46;&#44; Formiga F&#46;&#44; Garc&#237;a Escriv&#225; D&#46;&#44; G&#243;mez Huelgas R&#46;&#44; Gonz&#225;lez Franco A&#46;&#44; Josa Laorden C&#46;&#44; Le&#243;n A&#46;&#44; Ll&#224;cer P&#46;&#44; L&#243;pez-Castellanos G&#46;&#44; Lorente Furi&#243; O&#46;&#44; Manzano L&#46;&#44; Mart&#237;nez Fern&#225;ndez R&#46;&#44; Montero-P&#233;rez-Barquero M&#46;&#44; Ormaechea G&#46;&#44; P&#233;rez-Silvestre J&#46;&#44; Quir&#243;s L&#243;pez R&#46;&#44; Rodr&#237;guez &#193;vila E&#46;E&#46;&#44; Romero Requena J&#46;M&#46;&#44; Rubio Gracia J&#46;&#44; Rugeles Ni&#241;o J&#46;P&#46;&#44; Ruiz Laiglesia F&#46;&#44; Ruiz Ortega R&#46;&#44; Salamanca Bautista M&#46;P&#46;&#44; Serrado Iglesias A&#46;&#44; Soler Rangel M&#46;L&#46;&#44; Su&#225;rez-Pedreira I&#46;&#44; Trull&#224;s J&#46;C&#46;</p>"
            "etiqueta" => "Anexo"
            "titulo" => "Miembros del Registro RICA"
            "identificador" => "sec0035"
          ]
        ]
      ]
    ]
    "multimedia" => array:5 [
      0 => array:7 [
        "identificador" => "fig0005"
        "etiqueta" => "Figura 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr1.jpeg"
            "Alto" => 2711
            "Ancho" => 2341
            "Tamanyo" => 297360
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0025" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Diagrama de flujo&#46;</p>"
        ]
      ]
      1 => array:7 [
        "identificador" => "fig0010"
        "etiqueta" => "Figura 2"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr2.jpeg"
            "Alto" => 1524
            "Ancho" => 1519
            "Tamanyo" => 400397
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0030" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Matriz de similaridad de los clusters realizada mediante el m&#233;todo de Kendall&#46; El nivel de color es proporcional al valor de similaridad entre las observaciones&#58; si es rojo&#44; la distancia entre las variables es 0 &#40;alta similaridad&#41;&#59; si es verde&#44; la distancia es alta &#40;baja similaridad&#41;&#46;</p>"
        ]
      ]
      2 => array:7 [
        "identificador" => "fig0015"
        "etiqueta" => "Figura 3"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr3.jpeg"
            "Alto" => 873
            "Ancho" => 2335
            "Tamanyo" => 131458
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0035" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Dendrograma resultante del an&#225;lisis aglomerativo jer&#225;rquico&#46; A&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Dendrograma esquematizado resultante&#44; con los grados de significaci&#243;n por comorbilidades&#46; En verde&#44; BP <span class="elsevierStyleItalic">&#40;bootstrap probability&#41;</span>&#59; en rojo&#44; AU <span class="elsevierStyleItalic">&#40;approximately unbiased probability&#41;</span>&#46; B&#41;<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Dendrograma resultante del an&#225;lisis&#46; En colores se marcan los cluster escogidos&#46;</p> <p id="spar0040" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">eGFR&#58; estimaci&#243;n del filtrado glomerular&#59; HB&#58; hemoglobina&#59; IMC&#58; &#237;ndice de masa corporal&#59; PAS&#58; presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#46;</p>"
        ]
      ]
      3 => array:7 [
        "identificador" => "fig0020"
        "etiqueta" => "Figura 4"
        "tipo" => "MULTIMEDIAFIGURA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "figura" => array:1 [
          0 => array:4 [
            "imagen" => "gr4.jpeg"
            "Alto" => 1811
            "Ancho" => 2078
            "Tamanyo" => 123052
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0045" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Esquema descriptivo de los clusters resultantes&#46;</p>"
        ]
      ]
      4 => array:8 [
        "identificador" => "tbl0005"
        "etiqueta" => "Tabla 1"
        "tipo" => "MULTIMEDIATABLA"
        "mostrarFloat" => true
        "mostrarDisplay" => false
        "detalles" => array:1 [
          0 => array:3 [
            "identificador" => "at1"
            "detalle" => "Tabla "
            "rol" => "short"
          ]
        ]
        "tabla" => array:2 [
          "leyenda" => "<p id="spar0055" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">AIT&#58; accidente isqu&#233;mico transitorio&#59; Bloqueo AV&#58; bloqueo auriculoventricular&#59; eGFR&#58; estimaci&#243;n por la f&#243;rmula MDRD del filtrado glomerular&#59; EPOC&#58; enfermedad pulmonar obstructiva cr&#243;nica&#59; FA&#47;flutter&#58; fibrilaci&#243;n o flutter auricular&#59; FEVI&#58; fracci&#243;n de eyecci&#243;n del ventr&#237;culo izquierdo&#59; HbA1c&#58; hemoglobina glucosilada&#59; IMC&#58; &#237;ndice de masa corporal&#59; NT-ProBNP&#58; prohormona N-terminal del p&#233;ptido natriur&#233;tico cerebral&#59; PAS&#58; presi&#243;n arterial sist&#243;lica&#46;</p>"
          "tablatextoimagen" => array:1 [
            0 => array:2 [
              "tabla" => array:1 [
                0 => """
                  <table border="0" frame="\n
                  \t\t\t\t\tvoid\n
                  \t\t\t\t" class=""><thead title="thead"><tr title="table-row"><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Variable&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 1&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 2&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 3&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">Cluster 4&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th><th class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-head\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t" scope="col" style="border-bottom: 2px solid black">p&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t\t\t</th></tr></thead><tbody title="tbody"><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">N&#250;mero</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">201&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">303&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">263&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Edad</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">78 &#40;12&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">81 &#40;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">78 &#40;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">80 &#40;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0000&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Sexo &#40;masculino&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">55 &#40;27&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">124 &#40;40&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">91 &#40;65&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">85 &#40;32&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;00001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">PAS &#40;mmHg&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">148 &#40;38&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140 &#40;36&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">141 &#40;35&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140 &#40;37&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0005&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">eGFR &#40;MDRD&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">49&#44;2 &#40;35&#44;6&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">51&#44;9 &#40;32&#44;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">54 &#40;32&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">51&#44;7 &#40;35&#44;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;39&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Hemoglobina &#40;g&#47;dl&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;4 &#40;2&#44;5&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;7 &#40;2&#44;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;1 &#40;2&#44;9&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">11&#44;5 &#40;2&#44;7&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;62&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">IMC &#40;kg&#47;m</span><span class="elsevierStyleSup"><span class="elsevierStyleItalic">2</span></span><span class="elsevierStyleItalic">&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">30&#44;5 &#40;8&#44;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">29&#44;7 &#40;7&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">31&#44;2 &#40;6&#44;8&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">30&#44;9 &#40;7&#44;3&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;28&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Dislipemia</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">201 &#40;100&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;0&#44;66&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">135 &#40;96&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">263 &#40;100&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">EPOC</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">77 &#40;25&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">140 &#40;100&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Arritmia</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>No&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">199 &#40;99&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">104 &#40;34&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">54 &#40;38&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;0&#44;76&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;0001&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>FA&#47;flutter&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">191 &#40;63&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">82 &#40;58&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">247 &#40;93&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Bloqueo AV&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5 &#40;1&#44;65&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1 &#40;0&#44;7&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;3&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Otras&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;0&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5 &#40;1&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Ictus</span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>No&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">179 &#40;89&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">262 &#40;86&#44;5&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">129 &#40;92&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">214 &#40;81&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;002&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>AIT&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;4&#44;5&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13 &#40;4&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">19 &#40;7&#44;2&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Hemorr&#225;gico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;0&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">5 &#40;1&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Cardioemb&#243;lico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0 &#40;0&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8 &#40;2&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">3 &#40;2&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;3&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>Aterotromb&#243;tico&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13 &#40;6&#44;5&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">18 &#40;5&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2 &#40;1&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">16 &#40;6&#44;1&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " colspan="6" align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleVsp" style="height:0.5px"></span></td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Hepatopat&#237;a</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">12 &#40;5&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">20 &#40;6&#44;6&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">18 &#40;12&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">13 &#40;4&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;02&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">Demencia</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">8 &#40;3&#44;9&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">19 &#40;6&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6 &#40;4&#44;3&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">9 &#40;3&#44;4&#37;&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;4&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">FEVI &#40;&#37;&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;10&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;11&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;10&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">60 &#40;10&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;9&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">HbA1c &#40;&#37;&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">7&#44;2 &#40;2&#44;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6&#44;8 &#40;1&#44;3&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">7 &#40;1&#44;6&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">6&#44;9 &#40;2&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;29&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr><tr title="table-row"><td class="td-with-role" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t ; entry_with_role_rowhead " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t"><span class="elsevierStyleItalic">NT-ProBNP &#40;pg&#47;ml&#41;</span>&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">1&#46;858 &#40;4&#46;258&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46;785&#44;5 &#40;3&#46;833&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46;942 &#40;5&#46;046&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">2&#46;330 &#40;3&#46;848&#41;&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td><td class="td" title="\n
                  \t\t\t\t\ttable-entry\n
                  \t\t\t\t  " align="left" valign="\n
                  \t\t\t\t\ttop\n
                  \t\t\t\t">0&#44;16&nbsp;\t\t\t\t\t\t\n
                  \t\t\t\t</td></tr></tbody></table>
                  """
              ]
              "imagenFichero" => array:1 [
                0 => "xTab2387493.png"
              ]
            ]
          ]
        ]
        "descripcion" => array:1 [
          "es" => "<p id="spar0050" class="elsevierStyleSimplePara elsevierViewall">Comparaciones entre los clusters</p>"
        ]
      ]
    ]
    "bibliografia" => array:2 [
      "titulo" => "Bibliograf&#237;a"
      "seccion" => array:1 [
        0 => array:2 [
          "identificador" => "bibs0015"
          "bibliografiaReferencia" => array:37 [
            0 => array:3 [
              "identificador" => "bib0190"
              "etiqueta" => "1"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "2013 ACCF&#47;AHA guideline for the management of heart failure&#58; A report of the American College of Cardiology Foundation&#47;American Heart Association Task Force on Practice Guidelines"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "C&#46;W&#46; Yancy"
                            1 => "M&#46; Jessup"
                            2 => "B&#46; Bozkurt"
                            3 => "J&#46; Butler"
                            4 => "D&#46;E&#46; Casey Jr&#46;"
                            5 => "M&#46;H&#46; Drazner"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jacc.2013.05.019"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "62"
                        "paginaInicial" => "e147"
                        "paginaFinal" => "e239"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23747642"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            1 => array:3 [
              "identificador" => "bib0195"
              "etiqueta" => "2"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Phenotype-specific treatment of heart failure with preserved ejection fraction&#58; A multiorgan roadmap"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46;J&#46; Shah"
                            1 => "D&#46;W&#46; Kitzman"
                            2 => "B&#46;A&#46; Borlaug"
                            3 => "L&#46; van Heerebeek"
                            4 => "M&#46;R&#46; Zile"
                            5 => "D&#46;A&#46; Kass"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.116.021884"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "134"
                        "paginaInicial" => "73"
                        "paginaFinal" => "90"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27358439"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            2 => array:3 [
              "identificador" => "bib0200"
              "etiqueta" => "3"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "The diabetic heart failure with preserved ejection fraction phenotype&#58; is it real and is it worth targeting therapeutically&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "B&#46;R&#46; Lindman"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "135"
                        "paginaInicial" => "736"
                        "paginaFinal" => "740"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            3 => array:3 [
              "identificador" => "bib0205"
              "etiqueta" => "4"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Temporal trends and factors associated with diabetes mellitus among patients hospitalized with heart failure&#58; Findings from Get With The Guidelines-Heart Failure registry"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;B&#46; Echouffo-Tcheugui"
                            1 => "H&#46; Xu"
                            2 => "A&#46;D&#46; DeVore"
                            3 => "P&#46;J&#46; Schulte"
                            4 => "J&#46; Butler"
                            5 => "C&#46;W&#46; Yancy"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.ahj.2016.07.025"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am Heart J&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "182"
                        "paginaInicial" => "9"
                        "paginaFinal" => "20"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27914505"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            4 => array:3 [
              "identificador" => "bib0210"
              "etiqueta" => "5"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Diabetes mellitus and heart failure"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "M&#46; Lehrke"
                            1 => "N&#46; Marx"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.amjmed.2017.04.010"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Am J Med&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "130"
                        "paginaInicial" => "S40"
                        "paginaFinal" => "S50"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28526183"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            5 => array:3 [
              "identificador" => "bib0215"
              "etiqueta" => "6"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Cardiovascular phenotype in HFpEF patients with or without diabetes&#58; A RELAX trial ancillary study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "B&#46;R&#46; Lindman"
                            1 => "V&#46;G&#46; D&#225;vila-Rom&#225;n"
                            2 => "D&#46;L&#46; Mann"
                            3 => "S&#46; McNulty"
                            4 => "M&#46;J&#46; Semigran"
                            5 => "G&#46;D&#46; Lewis"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jacc.2014.05.030"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2014"
                        "volumen" => "64"
                        "paginaInicial" => "541"
                        "paginaFinal" => "549"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25104521"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            6 => array:3 [
              "identificador" => "bib0220"
              "etiqueta" => "7"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Phenomapping for novel classification of heart failure with preserved ejection fraction"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46;J&#46; Shah"
                            1 => "D&#46;H&#46; Katz"
                            2 => "S&#46; Selvaraj"
                            3 => "M&#46;A&#46; Burke"
                            4 => "C&#46;W&#46; Yancy"
                            5 => "M&#46; Gheorghiade"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "131"
                        "paginaInicial" => "269"
                        "paginaFinal" => "279"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            7 => array:3 [
              "identificador" => "bib0225"
              "etiqueta" => "8"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Guidelines for the diagnosis and treatment of chronic heart failure&#46; Task Force for the diagnosis and treatment of chronic heart failure&#44; European Society of Cardiology"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "RemmeWJ"
                            1 => "K&#46; Swedberg"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Eur Heart J&#46;"
                        "fecha" => "2001"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "1527"
                        "paginaFinal" => "1560"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            8 => array:3 [
              "identificador" => "bib0230"
              "etiqueta" => "9"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Paradoja de la obesidad en la insuficiencia cardiaca&#46; Resultados del Registro RICA"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;C&#46; Trull&#224;s"
                            1 => "F&#46; Formiga"
                            2 => "M&#46; Montero"
                            3 => "A&#46; Conde"
                            4 => "J&#46; Casado"
                            5 => "F&#46;J&#46; Carrasco"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.medcli.2011.03.036"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Med Clin &#40;Barc&#41;&#46;"
                        "fecha" => "2011"
                        "volumen" => "137"
                        "paginaInicial" => "671"
                        "paginaFinal" => "677"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21719051"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            9 => array:3 [
              "identificador" => "bib0235"
              "etiqueta" => "10"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Basal functional status predicts one-year mortality after a heart failure hospitalization in elderly patients &#8212; The RICA prospective study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46; Chivite"
                            1 => "F&#46; Formiga"
                            2 => "X&#46; Corbella"
                            3 => "A&#46; Conde-Martel"
                            4 => "O&#46; Aramburu"
                            5 => "M&#46; Carrera"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.ijcard.2017.10.104"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Int J Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "254"
                        "paginaInicial" => "182"
                        "paginaFinal" => "188"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29407089"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            10 => array:3 [
              "identificador" => "bib0240"
              "etiqueta" => "11"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Fastcluster&#58; Fast hierarchical agglomerative clustering routines for R and Python"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:1 [
                            0 => "D&#46; M&#252;llner"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "J Stat Soft&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "53"
                        "paginaInicial" => "1"
                        "paginaFinal" => "18"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            11 => array:3 [
              "identificador" => "bib0245"
              "etiqueta" => "12"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Pvclust&#58; An R package for assessing the uncertainty in hierarchical clustering"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:2 [
                            0 => "R&#46; Suzuki"
                            1 => "H&#46; Shimodaira"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Bioinformatics&#46;"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "22"
                        "paginaInicial" => "1540"
                        "paginaFinal" => "1542"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            12 => array:3 [
              "identificador" => "bib0250"
              "etiqueta" => "13"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "SGLT2 inhibitors for primary and secondary prevention of cardiovascular and renal outcomes in type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes&#58; A systematic review and meta-analysis of cardiovascular outcome trials"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "T&#46;A&#46; Zelniker"
                            1 => "S&#46;D&#46; Wiviott"
                            2 => "I&#46; Raz"
                            3 => "K&#46; Im"
                            4 => "E&#46;L&#46; Goodrich"
                            5 => "M&#46;P&#46; Bonaca"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/S0140-6736(18)32590-X"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Lancet&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "393"
                        "paginaInicial" => "31"
                        "paginaFinal" => "39"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30424892"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            13 => array:3 [
              "identificador" => "bib0255"
              "etiqueta" => "14"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "The failing heart relies on ketone bodies as a fuel"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "G&#46; Aubert"
                            1 => "O&#46;J&#46; Martin"
                            2 => "J&#46;L&#46; Horton"
                            3 => "L&#46; Lai"
                            4 => "R&#46;B&#46; Vega"
                            5 => "T&#46;C&#46; Leone"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.115.017355"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "133"
                        "paginaInicial" => "698"
                        "paginaFinal" => "705"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26819376"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            14 => array:3 [
              "identificador" => "bib0260"
              "etiqueta" => "15"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Class effects of SGLT2 inhibitors in mouse cardiomyocytes and hearts&#58; Inhibition of Na<span class="elsevierStyleSup">&#43;</span>&#47;H<span class="elsevierStyleSup">&#43;</span> exchanger&#44; lowering of cytosolic Na<span class="elsevierStyleSup">&#43;</span> and vasodilation"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "L&#46; Uthman"
                            1 => "A&#46; Baartscheer"
                            2 => "B&#46; Bleijlevens"
                            3 => "C&#46;A&#46; Schumacher"
                            4 => "J&#46;W&#46;T&#46; Fiolet"
                            5 => "A&#46; Koeman"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1007/s00125-017-4509-7"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Diabetologia&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "61"
                        "paginaInicial" => "722"
                        "paginaFinal" => "726"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29197997"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            15 => array:3 [
              "identificador" => "bib0265"
              "etiqueta" => "16"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of canagliflozin on left ventricular diastolic function in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46; Matsutani"
                            1 => "M&#46; Sakamoto"
                            2 => "Y&#46; Kayama"
                            3 => "N&#46; Takeda"
                            4 => "R&#46; Horiuchi"
                            5 => "K&#46; Utsunomiya"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/s12933-018-0717-9"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Cardiovasc Diabetol&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "17"
                        "paginaInicial" => "73"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29788955"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            16 => array:3 [
              "identificador" => "bib0270"
              "etiqueta" => "17"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of empagliflozin on left ventricular mass and diastolic function in individuals with diabetes&#58; An important clue to the EMPA-REG OUTCOME trial&#63;"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46; Verma"
                            1 => "A&#46; Garg"
                            2 => "A&#46;T&#46; Yan"
                            3 => "A&#46;K&#46; Gupta"
                            4 => "M&#46; al-Omran"
                            5 => "A&#46; Sabongui"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.2337/dc16-1312"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Diabetes Care&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "39"
                        "paginaInicial" => "e212"
                        "paginaFinal" => "e213"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27679584"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            17 => array:3 [
              "identificador" => "bib0275"
              "etiqueta" => "18"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Glucagon-like peptide-1 &#40;GLP-1&#41; reduces mortality and improves lung function in a model of experimental obstructive lung disease in female mice"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "N&#46;E&#46; Viby"
                            1 => "M&#46;S&#46; Isidor"
                            2 => "K&#46;B&#46; Buggeskov"
                            3 => "S&#46;S&#46; Poulsen"
                            4 => "J&#46;B&#46; Hansen"
                            5 => "H&#46; Kissow"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1210/en.2013-1666"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Endocrinology&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "154"
                        "paginaInicial" => "4503"
                        "paginaFinal" => "4511"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24092637"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            18 => array:3 [
              "identificador" => "bib0280"
              "etiqueta" => "19"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Liraglutide and cardiovascular outcomes in type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "S&#46;P&#46; Marso"
                            1 => "G&#46;H&#46; Daniels"
                            2 => "K&#46; Brown-Frandsen"
                            3 => "P&#46; Kristensen"
                            4 => "J&#46;F&#46; Mann"
                            5 => "M&#46;A&#46; Nauck"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1056/NEJMoa1603827"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "N Engl J Med&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "375"
                        "paginaInicial" => "311"
                        "paginaFinal" => "322"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27295427"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            19 => array:3 [
              "identificador" => "bib0285"
              "etiqueta" => "20"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Albiglutide and cardiovascular outcomes in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes and cardiovascular disease &#40;Harmony Outcomes&#41;&#58; A double-blind&#44; randomised placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "A&#46;F&#46; Hernandez"
                            1 => "J&#46;B&#46; Green"
                            2 => "S&#46; Janmohamed"
                            3 => "R&#46;B&#46; D&#8217;Agostino Sr&#46;"
                            4 => "C&#46;B&#46; Granger"
                            5 => "N&#46;P&#46; Jones"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/S0140-6736(18)32261-X"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Lancet&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "392"
                        "paginaInicial" => "1519"
                        "paginaFinal" => "1529"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30291013"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            20 => array:3 [
              "identificador" => "bib0290"
              "etiqueta" => "21"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effects of 6-month treatment with the glucagon like peptide-1 analogue liraglutide on arterial stiffness&#44; left ventricular myocardial deformation and oxidative stress in subjects with newly diagnosed type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "V&#46; Lambadiari"
                            1 => "G&#46; Pavlidis"
                            2 => "F&#46; Kousathana"
                            3 => "M&#46; Varoudi"
                            4 => "D&#46; Vlastos"
                            5 => "E&#46; Maratou"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/s12933-017-0646-z"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Cardiovasc Diabetol&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "17"
                        "paginaInicial" => "8"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29310645"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            21 => array:3 [
              "identificador" => "bib0295"
              "etiqueta" => "22"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of liraglutide&#44; a glucagon-like peptide-1 analogue&#44; on left ventricular function in stable chronic heart failure patients with and without diabetes &#40;LIVE&#41; &#8212; a multicentre&#44; double-blind&#44; randomized&#44; placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "A&#46; Jorsal"
                            1 => "C&#46; Kistorp"
                            2 => "P&#46; Holmager"
                            3 => "R&#46;S&#46; Tougaard"
                            4 => "R&#46; Nielsen"
                            5 => "A&#46; Hanselmann"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/ejhf.657"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "69"
                        "paginaFinal" => "77"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27790809"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            22 => array:3 [
              "identificador" => "bib0300"
              "etiqueta" => "23"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Association between sitagliptin use and heart failure hospitalization and related outcomes in type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes mellitus&#58; Secondary analysis of a randomized clinical trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46;K&#46; McGuire"
                            1 => "F&#46; Van de Werf"
                            2 => "P&#46;W&#46; Armstrong"
                            3 => "E&#46; Standl"
                            4 => "J&#46; Koglin"
                            5 => "J&#46;B&#46; Green"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1001/jamacardio.2016.0103"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JAMA Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2016"
                        "volumen" => "1"
                        "paginaInicial" => "126"
                        "paginaFinal" => "135"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27437883"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            23 => array:3 [
              "identificador" => "bib0305"
              "etiqueta" => "24"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Linagliptin effects on heart failure and related outcomes in individuals with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes mellitus at high cardiovascular and renal risk in CARMELINA"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "D&#46;K&#46; McGuire"
                            1 => "J&#46;H&#46; Alexander"
                            2 => "O&#46;E&#46; Johansen"
                            3 => "V&#46; Perkovic"
                            4 => "J&#46; Rosenstock"
                            5 => "M&#46;E&#46; Cooper"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.118.038352"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "139"
                        "paginaInicial" => "351"
                        "paginaFinal" => "361"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30586723"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            24 => array:3 [
              "identificador" => "bib0310"
              "etiqueta" => "25"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Heart failure&#44; saxagliptin&#44; and diabetes mellitus&#58; Observations from the SAVOR-TIMI 53 randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "B&#46;M&#46; Scirica"
                            1 => "E&#46; Braunwald"
                            2 => "I&#46; Raz"
                            3 => "M&#46;A&#46; Cavender"
                            4 => "D&#46;A&#46; Morrow"
                            5 => "P&#46; Jarolim"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1161/CIRCULATIONAHA.114.010389"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Circulation&#46;"
                        "fecha" => "2014"
                        "volumen" => "130"
                        "paginaInicial" => "1579"
                        "paginaFinal" => "1588"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25189213"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            25 => array:3 [
              "identificador" => "bib0315"
              "etiqueta" => "26"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Heart failure and mortality outcomes in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes taking alogliptin versus placebo in EXAMINE&#58; A multicentre&#44; randomised&#44; double-blind trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "F&#46; Zannad"
                            1 => "C&#46;P&#46; Cannon"
                            2 => "W&#46;C&#46; Cushman"
                            3 => "G&#46;L&#46; Bakris"
                            4 => "V&#46; Menon"
                            5 => "A&#46;T&#46; Perez"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Lancet&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "385"
                        "paginaInicial" => "2067"
                        "paginaFinal" => "2076"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            26 => array:3 [
              "identificador" => "bib0320"
              "etiqueta" => "27"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effects of vildagliptin on ventricular function in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes mellitus and heart failure&#58; A randomized placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;J&#46;V&#46; McMurray"
                            1 => "P&#46; Ponikowski"
                            2 => "G&#46;B&#46; Bolli"
                            3 => "V&#46; Lukashevich"
                            4 => "P&#46; Kozlovski"
                            5 => "W&#46; Kothny"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jchf.2017.08.004"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JACC Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "6"
                        "paginaInicial" => "8"
                        "paginaFinal" => "17"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29032139"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            27 => array:3 [
              "identificador" => "bib0325"
              "etiqueta" => "28"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of sitagliptin on the echocardiographic parameters of left ventricular diastolic function in patients with type<span class="elsevierStyleHsp" style=""></span>2 diabetes&#58; A subgroup analysis of the PROLOGUE study"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "H&#46; Yamada"
                            1 => "A&#46; Tanaka"
                            2 => "K&#46; Kusunose"
                            3 => "R&#46; Amano"
                            4 => "M&#46; Matsuhisa"
                            5 => "H&#46; Daida"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/s12933-017-0546-2"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Cardiovasc Diabetol&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "16"
                        "paginaInicial" => "63"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28490337"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            28 => array:3 [
              "identificador" => "bib0330"
              "etiqueta" => "29"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Treatment of type 2 diabetes mellitus in elderly patients"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "R&#46; G&#243;mez-Huelgas"
                            1 => "F&#46; G&#243;mez Peralta"
                            2 => "L&#46; Rodr&#237;guez Ma&#241;as"
                            3 => "F&#46; Formiga"
                            4 => "M&#46; Puig Domingo"
                            5 => "J&#46;J&#46; Mediavilla Bravo"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.rce.2017.12.003"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Rev Clin Esp&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "218"
                        "paginaInicial" => "74"
                        "paginaFinal" => "88"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29366502"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            29 => array:3 [
              "identificador" => "bib0335"
              "etiqueta" => "30"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "10&#46; Cardiovascular disease and risk management&#58; Standards of medical care in diabetes-2019"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "colaboracion" => "American Diabetes Association"
                          "etal" => false
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.2337/dc19-S010"
                      "Revista" => array:7 [
                        "tituloSerie" => "Diabetes Care&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "42"
                        "numero" => "Suppl 1"
                        "paginaInicial" => "S103"
                        "paginaFinal" => "S123"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30559236"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            30 => array:3 [
              "identificador" => "bib0340"
              "etiqueta" => "31"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Statins stimulate atherosclerosis and heart failure&#58; Pharmacological mechanisms"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "H&#46; Okuyama"
                            1 => "P&#46;H&#46; Langsjoen"
                            2 => "T&#46; Hamazaki"
                            3 => "Y&#46; Ogushi"
                            4 => "R&#46; Hama"
                            5 => "T&#46; Kobayashi"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Expert Rev Clin Pharmacol&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "8"
                        "paginaInicial" => "189"
                        "paginaFinal" => "199"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            31 => array:3 [
              "identificador" => "bib0345"
              "etiqueta" => "32"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Association of heart rate with mortality in sinus rhythm and atrial fibrillation in heart failure with preserved ejection fraction"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "U&#46; Sartipy"
                            1 => "G&#46; Savarese"
                            2 => "U&#46; Dahlstr&#246;m"
                            3 => "M&#46; Fu"
                            4 => "L&#46;H&#46; Lund"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/ejhf.1389"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2019"
                        "volumen" => "21"
                        "paginaInicial" => "471"
                        "paginaFinal" => "479"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30698317"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            32 => array:3 [
              "identificador" => "bib0350"
              "etiqueta" => "33"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Beta-blockers for heart failure with reduced&#44; mid-range&#44; and preserved ejection fraction&#58; An individual patient-level analysis of double-blind randomized trials"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "J&#46;G&#46;F&#46; Cleland"
                            1 => "K&#46;V&#46; Bunting"
                            2 => "M&#46;D&#46; Flather"
                            3 => "D&#46;G&#46; Altman"
                            4 => "J&#46; Holmes"
                            5 => "A&#46;J&#46;S&#46; Coats"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:1 [
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "Eur Heart J&#46;"
                        "fecha" => "2018"
                        "volumen" => "39"
                        "paginaInicial" => "26"
                        "paginaFinal" => "35"
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            33 => array:3 [
              "identificador" => "bib0355"
              "etiqueta" => "34"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of ivabradine in patients with heart failure with preserved ejection fraction&#58; The EDIFY randomized placebo-controlled trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "M&#46; Komajda"
                            1 => "R&#46; Isnard"
                            2 => "A&#46; Cohen-Solal"
                            3 => "M&#46; Metra"
                            4 => "B&#46; Pieske"
                            5 => "P&#46; Ponikowski"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1002/ejhf.876"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "Eur J Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2017"
                        "volumen" => "19"
                        "paginaInicial" => "1495"
                        "paginaFinal" => "1503"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28462519"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            34 => array:3 [
              "identificador" => "bib0360"
              "etiqueta" => "35"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Effect of If-channel inhibition on hemodynamic status and exercise tolerance in heart failure with preserved ejection fraction&#58; A randomized trial"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "W&#46; Kosmala"
                            1 => "D&#46;J&#46; Holland"
                            2 => "A&#46; Rojek"
                            3 => "L&#46; Wright"
                            4 => "M&#46; Przewlocka-Kosmala"
                            5 => "T&#46;H&#46; Marwick"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jacc.2013.06.043"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "J Am Coll Cardiol&#46;"
                        "fecha" => "2013"
                        "volumen" => "62"
                        "paginaInicial" => "1330"
                        "paginaFinal" => "1338"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23916925"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            35 => array:3 [
              "identificador" => "bib0365"
              "etiqueta" => "36"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Diltiazem treatment for pre-clinical hypertrophic cardiomyopathy sarcomere mutation carriers&#58; A pilot randomized trial to modify disease expression"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => true
                          "autores" => array:6 [
                            0 => "C&#46;Y&#46; Ho"
                            1 => "N&#46;K&#46; Lakdawala"
                            2 => "A&#46;L&#46; Cirino"
                            3 => "S&#46;E&#46; Lipshultz"
                            4 => "E&#46; Sparks"
                            5 => "S&#46;A&#46; Abbasi"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1016/j.jchf.2014.08.003"
                      "Revista" => array:6 [
                        "tituloSerie" => "JACC Heart Fail&#46;"
                        "fecha" => "2015"
                        "volumen" => "3"
                        "paginaInicial" => "180"
                        "paginaFinal" => "188"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25543971"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
            36 => array:3 [
              "identificador" => "bib0370"
              "etiqueta" => "37"
              "referencia" => array:1 [
                0 => array:2 [
                  "contribucion" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "titulo" => "Comorbidity in patients with diabetes mellitus&#58; Impact on medical health care utilization"
                      "autores" => array:1 [
                        0 => array:2 [
                          "etal" => false
                          "autores" => array:5 [
                            0 => "J&#46;N&#46; Struijs"
                            1 => "C&#46;A&#46; Baan"
                            2 => "F&#46;G&#46; Schellevis"
                            3 => "G&#46;P&#46; Westert"
                            4 => "G&#46;A&#46; van den Bos"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                  "host" => array:1 [
                    0 => array:2 [
                      "doi" => "10.1186/1472-6963-6-84"
                      "Revista" => array:5 [
                        "tituloSerie" => "BMC Health Serv Res&#46;"
                        "fecha" => "2006"
                        "volumen" => "6"
                        "paginaInicial" => "84"
                        "link" => array:1 [
                          0 => array:2 [
                            "url" => "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16820048"
                            "web" => "Medline"
                          ]
                        ]
                      ]
                    ]
                  ]
                ]
              ]
            ]
          ]
        ]
      ]
    ]
    "agradecimientos" => array:1 [
      0 => array:4 [
        "identificador" => "xack483584"
        "titulo" => "Agradecimientos"
        "texto" => "<p id="par0140" class="elsevierStylePara elsevierViewall">Nuestro reconocimiento a todos los investigadores que forman parte del Registro RICA&#46; Agradecemos al Centro Coordinador del Registro RICA &#171;S&#38;H Medical Science Service&#187; el control de calidad de los datos y su apoyo log&#237;stico y administrativo&#46;</p>"
        "vista" => "all"
      ]
    ]
  ]
  "idiomaDefecto" => "es"
  "url" => "/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302449/v1_202009260731/es/main.assets"
  "Apartado" => array:4 [
    "identificador" => "1062"
    "tipo" => "SECCION"
    "es" => array:2 [
      "titulo" => "Originales"
      "idiomaDefecto" => true
    ]
    "idiomaDefecto" => "es"
  ]
  "PDF" => "https://static.elsevier.es/multimedia/00142565/0000022000000007/v1_202009260731/S0014256519302449/v1_202009260731/es/main.pdf?idApp=WRCEE&text.app=https://www.revclinesp.es/"
  "EPUB" => "https://multimedia.elsevier.es/PublicationsMultimediaV1/item/epub/S0014256519302449?idApp=WRCEE"
]
Información del artículo
ISSN: 00142565
Idioma original: Español
Datos actualizados diariamente
año/Mes Html Pdf Total
2024 Octubre 11 0 11
2024 Septiembre 14 0 14
2024 Agosto 13 0 13
2024 Julio 12 0 12
2024 Junio 14 0 14
2024 Mayo 13 0 13
2024 Abril 14 0 14
2024 Marzo 10 2 12
2024 Febrero 8 1 9
2024 Enero 10 1 11
2023 Diciembre 13 0 13
2023 Noviembre 41 0 41
2023 Octubre 16 0 16
2023 Septiembre 16 0 16
2023 Agosto 8 0 8
2023 Julio 14 0 14
2023 Junio 15 0 15
2023 Mayo 19 6 25
2023 Abril 22 0 22
2023 Marzo 23 4 27
2023 Febrero 9 0 9
2023 Enero 15 3 18
2022 Diciembre 14 0 14
2022 Noviembre 17 0 17
2022 Octubre 18 3 21
2022 Septiembre 14 0 14
2022 Agosto 15 4 19
2022 Julio 17 3 20
2022 Junio 14 1 15
2022 Mayo 16 3 19
2022 Abril 14 5 19
2022 Marzo 24 2 26
2022 Febrero 12 2 14
2022 Enero 14 0 14
2021 Diciembre 8 2 10
2021 Noviembre 5 0 5
2021 Octubre 1 2 3
2021 Septiembre 1 0 1
2021 Mayo 1 0 1
2021 Abril 2 0 2
2021 Febrero 1 0 1
2020 Diciembre 1 0 1
2020 Noviembre 3 4 7
2020 Octubre 13 16 29
2020 Septiembre 9 7 16
2020 Agosto 1 0 1
2020 Julio 2 4 6
2020 Junio 3 6 9
2020 Mayo 3 2 5
2020 Abril 17 2 19
2020 Febrero 3 1 4
Mostrar todo

Siga este enlace para acceder al texto completo del artículo

Idiomas
Revista Clínica Española